اعدام نوید افکاری؛ پرونده‌ای که جنجال آفرین شد
با اجرای حکم اعدام نوید افکاری، کلمات "ایران" و "اعدام" در تیتر اخبار و مقالات رسانه‌های جهان مجدداً در کنار هم قرار گرفت
جمهوری اسلامی ایران مدتهاست به دلیل ادعاها در خصوص انجام برخی اقدامات چون محاکمات غیر عادلانه، مجازات اعدام، بدرفتارهای شایع، خشونت و شکنجه، آماج حملات انتقادی سازمانهای مختلف بین‌المللی و اپوزیسیون مقیم خارج این کشور قرار دارد. بر اساس آخرین گزارش سازمان عفو بین‌الملل طی سال گذشته دست‌کم 251 نفر در ایران اعدام شده‌اند و این کشور پس از چین دومین کشور جهان از نظر آمار بالای اعدام بوده است. عفو بین‌الملل اوایل ماه سپتامبر جاری نیز با ادعای تحقق مجموعه‌ای از موارد نقض حقوق بشر در این کشور اقدام به انتشار گزارشی 80 صفحه‌ای کرد. با همه این تفاصیل و تنها ده روز پس از انتشار گزارش مذکور، با اجرای حکم اعدام نوید افکاری، کلمات "ایران" و "اعدام" در تیتر اخبار و مقالات رسانه‌های جهان مجدداً در کنار هم قرار گرفت.
روز دوازدهم ماه سپتامبر خبر اعدام کشتی‌گیر 27 ساله با واکنشهای وسیع بین‌المللی به همراه بود. به رغم نقل روایات متفاوت، آغاز این حادثه که بر بالای دار پایان گرفت، به ناآرامیهای سال 2018 مربوط است که با اعتراض به گرانی شروع و در مدتی کوتاه تبدیل به تظاهرات ضد دولتی شده بود.
ادعا می‌شود که نوید افکاری در جریان این اعتراضات یکی از نیروهای امنیتی حاضر در تجمعات را به ضرب چاقو کشته و به همین دلیل دستگیر شده و به جرم خود اعتراف کرده‌است. افکاری پس از دستگیری، به مراجع قضائی شکایت کرده و مدعی شده بود که قاتل نیست و اعتراف به قتل زیر شکنجه گرفته شده‌است ولی درخواست وی برای تحقیقات مجدد و اعاده دادرسی از سوی مراجع قضایی رد شده بود.
پس از تایید حکم اعدام نوید، شمار زیادی از شخصیتها و مردم از سراسر جهان خواستار لغو این حکم شده، کمپین‌های حمایت از وی و لغو این اعدام به راه افتاده بود. به عنوان مثال، اتحادیه جهانی ورزشکاران به نمایندگی از ۸۵ هزار ورزشکار ، خواستار اخراج ایران از جامعه جهانی ورزش در صورت اعدام نوید افکاری شده بود. دونالد ترامپ رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا نیز طی پیامی ضمن ابراز نگرانی، خواستار لغو حکم اعدام نوید شده بود. ایران نیز در پاسخ به پیام ترامپ، اقدام به پخش فیلم 11 دقیقه‌ای "اعترافات و بازسازی صحنه جنایت"، حاوی تصاویر نوید افکاری و والدین مقتول از تلویزیون دولتی کرد. همچنین برخی از گروه‌ها نیز با بیان اینکه "ترامپ در حالی نگران جان یک قاتل است که با اعمال تحریم‌های شدید، باعث به خطر افتادن جان تعداد زیادی در ایران شده‌است"، این رویداد را به موضوعی برای استفاده ابزاری در سیاست خارجی تبدیل کردند. در همین حین ویدیوی دیگری منتشر شد که در آن افکاری از امضای اجباری برخی از اسناد سخن می‌گفت. این ویدیو مورد توجه بسیاری قرار گرفت. خانواده و نزدیکان نوید نیز مدعی شدند که کشتی‌گیر جوان شکنجه و مجبور به اقرار به مطالب ساختگی شده‌است ولی قوه قضائیه ایران همه این ادعاها را رد کرد. اخبار منتشر شده در این باره حکایت از آن دارد که احکام کیفری تنها محدود به مجازات نوید نبوده برادران وی یعنی وحید و حبیب نیز به دلیل شرکت در اعتراضات به ترتیب به 54 و 27 سال زندان محکوم شده‌اند.
وزارت دادگستری ایران درباره این حکم که به رغم اجماع جهانی اجرا شد می‌گوید که حکم این پرونده باید به عنوان "قصاص" ارزیابی شود نه "اعدام". زیرا بر اساس قانون مجازات ایران قصاص حق الناس و حق شخصی اولیای دم است که تصمیم بگیرد قاتل اعدام شود یا خیر. به همین دلیل ایران تاکید می‌کند که حکم افکاری به دلیل قتل انسان بی‌گناه و خواست و اصرار خانواده مقتول اجرا شده‌است. با این حال طرح ادعای نقض برخی حقوق انسانی در خلال روند دستگیری و محاکمه مانند شکنجه، بدرفتاری، اخذ اعتراف اجباری، عدم توجه مسئولین به شواهد و مدارک، محرومیت از حق دسترسی به وکیل و همچنین ممانعت از دیدار آخر با خانواده یکی از دلایل اصلی واکنشها بود.
در میان موج اعتراض و محکومیت این حادثه از سوی بسیاری از کشورها؛ محافل بین‌المللی ورزشی، نهادهای حقوق بشری و کنشگران خواستار دخالت جامعه جهانی و اعمال فشار بر ایران برای لغو حکم اعدام شدند. آخرین واکنش بین‌المللی، لغو سفر وزیر امور خارجه جواد ظریف-که اخیراً درگیر ترافیک دیپلماسی فشرده‌ای است-به برلین بود که قرار بود در این سفر ظریف با وزرای امور خارجه تروئیکای اروپا (آلمان، فرانسه، انگلستان) دیدار کند. اگر چه وزارت خارجه ایران علت این امر را ناشی از "مسائل لجتیکی" قلمداد کرد ولی سایه اجرای حکم اعدام افکاری بر روی این موضوع به وضوح قابل مشاهده است. از سوی دیگر نباید فراموش کرد که در طول این روند دیاسپورای ایران نیز چندین کمپین در مخالفت با اعدام به راه انداخت و برخی از چهره‌های مخالف نظام ایران که در هر فرصت در تلاش برای عرض‌اندام از طریق شبکه‌های اجتماعی هستند این موضوع را به کمپین تبلیغات و توسعه روابط با مخاطبین تبدیل کردند. اگر چه کمپین‌های این چنینی فعلاً تاثیر چندانی بر توده‌های مردم و یا مراجع ذی‌صلاح ندارد ولی شرایط سخت اقتصادی و اجتماعی که در حال بلع ایران است، سبب می‌شود تا حوادثی از این دست که سبب جریجه‌دار شدن وجدان جمعی می شود به تدریج واکنشهای بسیاری بیشتری در پی داشته باشد. از همین روست که حکم تنها نه سال حبس برای پدری که دخترش را به "دلایل ناموسی" سر برید و یا تعویق حکم تایید شده اعدام فرد با نفوذی چون بابک زنجانی به رغم فساد میلیاردها دلاری به ویژه در شبکه‌های اجتماعی مکرراً در حال مطرح شدن است.
نویسنده: دکتر حقی اویغور نائب رئیس مرکز مطالعات ایرانی آنکارا
