پیامدهای کشف گاز طبیعی در دریای سیاه از سوی ترکیه

ترکیه طی 15 سال گذشته بیشترین رشد تقاضای انرژی در میان کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (او.ای.سی.دی) را داشته است. اقتصاد ترکیه در ده سال گذشته به طور میانگین حدود  5 درصد رشد کرده که این نیز عامل اصلی افزایش نیاز کشور به انرژی  و سرمایه‌گذاری در این بخش را تشکیل می دهد. ترکیه دیر زمانی است نیاز به انرژی و وابستگی خود به بازارهای خارجی در این بخش را مورد توجه قرار داده و سعی دارد تا در فهرست سیاستهای خود موضوع تامین انرژی را در اولویت قرار دهد. تحقق این خصوص با استفاده از منابع انرژی "بومی و ملی" نیز یکی از اصلی ترین اهداف گردانندگان کشور است.
در همین راستا طی چندین سال گذشته ترکیه با استفاده از کشتیهای بومی خود در دریای سیاه و مدیترانه شرقی آغاز به فعالیتهای اکتشافی کرده است. در حالیکه همه کشورهای جهان بر دریای مدیترانه شرقی متمرکز شده بودند با اعلام خبر کشف اولیه 320 میلیارد متر مکعب گاز از سوی رئیس جمهور اردوغان با کشتی فاتح در میدان گازی تونا 1 که پس از کشف "میدان گازی ساکاریا" نام گرفت، نگاه همگان متوجه دریای سیاه شد.
این کشف به عنوان یزرگ‌ترین کشف گاز طبیعی تاریخ کشور با حجم حدود صد برابر بیشتر از کل منابع کشف شده تا کنون، از لحاظ تاثیر بر معادلات منطقه‌ای حائز اهمیت بسیار است. فاتح دؤنمز وزیر انرژی نیز از کیفیت فنی بالای گاز کشف شده خبر داده، همچنانکه رئیس جمهور اردوغان نیز اشاره نمود این کشف تنها اولین قدم برداشته شده در این راه است و انتظار می رود در آینده نزدیک خبر اکتشافات جدیدی از منطقه به گوش برسد. 
کشف گاز در دریای سیاه را می توان در دو محور اقتصادی و سیاسی مورد ارزیابی قرار داد. از لحاظ اقتصادی می توان گفت که این منبع می تواند نیاز 7 الی 8 ساله انرژی کشور را برآورده کند و  ارزش اقتصادی آن مجموعاً حدود 65 میلیارد دلار برآورد می شود. این کشف از لحاظ کشوری که سالهاست به عنوان کشوری "فقیر" از لحاظ سوخت فسیلی قلمداد شده همه ساله برای رفع نیاز خود به انرژی حدود 40 الی 50 میلیارد دلار صرف می کند، بسیار قابل توجه است. در حالیکه میانگین  نیاز ترکیه به انرژی حدود 70 درصد است، بیشترین میزان نیاز  به سوخت را با حدود 90 تا 95 درصد گاز طبیعی تشکیل می دهد. این نیز بهترین پاسخ به این سوال است که چرا این کشف در داخل کشور تا این حد با استقبال روبرو شد. اگر چه این موفقیت سوالات بسیاری در رابطه با مصرف داخلی به همراه آورده ولی می توان گفت که بهره مادی ملموس در رابطه با مصرف داخلی حداقل تا سال 2023 قابل مشاهده نخواهد بود. ترکیه در سالهای آتی با کشف حوزه‌های گازی دیگر و دستیابی به منابع بیشتر به سطحی از استقلال در زمینه انرژی خواهد رسید که بتواند مصرف داخلی خود را تامین کند و بنابراین فشار ناشی از هزینه‌های تامین سوخت بر بودجه کشور نیز رفع خواهد شد.
از لحاظ سیاسی نیز باید گفت که کشور مدتهاست سیاست تنوع بخشی به منابع انرژی و تحقق آن با قابلیتها و امکانات داخلی را دنبال می کند. این کشف، مهمترین نتیجه ثبات در سیاست انرژی کشور است. به علاوه شاهدی بر این ادعاست که شرکت ملی نفت ترکیه دیگر در زمینه حفاریهای عمیق می‌تواند با شرکتهای خارجی رقابت کند. کشف چنین منبع عظیمی با استفاده از امکانات داخلی می‌تواند انگیزه‌ای برای سرعت بخشی به اکتشافات آتی باشد. همه این موارد در عین حال می‌تواند سهمی در همکاریها و سرمایه‌گذاریها بین‌المللی نیز داشته باشد. همچنین در بالاتر بردن اعتبار سازمانهایی چون شرکت ملی نفت ترکیه که هم اکنون در خارج از مرزهای کشور نیز فعالیت می‌کند، موثر خواهد بود.
همه این تلاشها در واقع اقدامات قاطع برای دستیابی به هدف تبدیل شدن ترکیه به یک مرکز جهانی انرژی است. این اقدامات در عین حال سبب واکنشهای متفاوتی در کل جهان شد. به ویژه جو سیاست روز یونان و کشورهای عضو اتحادیه اروپا که اختلافاتی بر سر موضوع مدیترانه شرقی با ترکیه دارند را دگرگون کرد. از سوی دیگر این کشف با استقبال کشورهای دوست و متحد روبرو شده، رهبران برخی کشورها از جمله محمود عباس رهبر فلسطین، به مناسبت این موفقیت به رئیس جمهور ترکیه رجب طیب اردوغان تبریک گفتند.
با موفقیتهای به دست آمده در  بخش صنایع دفاعی به همراه این موفقیت در بخش انرژی، وارد روندی شده‌ایم که طی آن بر قدرت ترکیه در منطقه و جهان افزود شده و به ویژه در موضوع مدیترانه شرقی اقدامات قاطعانه‌تری انجام خواهد گرفت. اظهارات فاتح دونمز وزیر انرژی مبنی بر ناخشنودی برخی کشورها از فهالیتهای مذکور ترکیه و حتی اعمال فشار بر شهروندان کشورهای سومی که در حال فعالیت در کشتی تحقیقاتی ترکیه هستند، نشانگر اهمیت راهبردی این فعالیتها و اکتشافات است. با هر گام موفق کشوری که سالهاست در معرض تحریمات نامحسوس متحدین خود قرار دارد، ناخشنودی این محافل به شکل واضح نمایان می شود. با این حال ترکیه برای رسیدن به این سطح از موفقیت شرایط بسیار سختی را پشت سر گذاشت و با استناد به این جمله اردوغان که "جستن همواره منتهی به یافتن نمی شود ولی همیشه یابندگان جویندگانند" باید گفت که فعالیتهای فنی از این دست اگر چه موجبات ناراحتی برخی‌ها را فراهم خواهد کرد ولی با عزم راسخ ادامه خواهد داشت.
با در نظر گرفتن نقش انرژی در تبدیل شدن به یک بازیگر قدرتمند در عرصه‌های سیاسی و اقتصادی، این کشف بر قدرت کشور خواهد افزود و ترکیه از این پس با اقتدار بیشتری در عرصه سیاست جهان ظاهر خواهد شد.

همچنین با توجه به اختلافات موجود در خصوص موضوعات منطقه‌ای از جمله سوریه و لیبی با روسیه و تا حدودی ایران، می‌توان پیش‌بینی کرد که از این پس ترکیه برای تمدید قراردادهای در حال اتمام با این کشورها، تمایل کمتری نشان خواهد داد و یا قراردادهای کوتاه مدت منعقد خواهد کرد. این اقدامات آنکارا که به دلیل همکاری در زمینه انرژی با روسیه و ایران در معرض فشارهای مداوم آمریکا قرار دارد، می‌تواند در کاهش تنشهای موجود بین ترکیه و آمریکا نیز تاثیرگذار باشد. به رغم وجود سناریوهای مختلف، با مطرح شدن ترکیه به عنوان یک قدرت مستقل در زمینه انرژی و جایگیری در یک جغرافیای سیاسی بی‌نظیر، بسیاری از بازیگران سیاسی و کشورها باید در موقعیت خود در بازارهای جهانی تجدید نظر کنند. 

نویسنده: دکتر حقی اویغور نائب رئیس مرکز مطالعات ایرانی آنکارا