عملیات سپر بهار و موضع ایران

به دنبال پایان یابی مهلتی که تا آخر ماه فوریه از سوی رئیس جمهور رجب طیب اردوغان به ارتش رژیم بعثی سوریه و مزدوران وابسته به رژیم داده شده بود، ارتش ترک عملیات هوایی گسترده‌ای علیه نیروهای نظامی رژیم در ادلب آغاز کرد. در خلال این عملیات که سپر بهار نام گرفت علاوه بر کشته شدن تعداد زیادی از نیروهای نظامی و مزدور وابسته به رژیم اسد، به واحدهای زرهی به عنوان ستون فقرات نیروی زمینی نیز ضربه سنگینی وارد شد. نکته قابل توجه اینکه عملیات عمدتاً با استفاده از پهپادهای مسلح و تجهیزات پشتیبانی زمینی و بدون دخالت عناصر اصلی نیروی هوایی ترک یعنی هواپیماهای جنگی صورت گرفت. همچنین انتشار گلچینی از تصاویر این عملیات از سوی مقامات ترک و  نیز اصابت دقیق و موفق، به همراه افکار عمومی ترکیه توجه جامعه جهانی را نیز به خود جلب کرد. به عقیده بسیاری از کارشناسان بین‌المللی این اولین باریست که در خلال یک جنگ به این شکل از تعداد زیادی پهپاد مسلح و غیر مسلح استفاده می شود و تصاویر نیز گویای این واقعیت است که ترکیه هم اکنون در صنعت پهپاد و استفاده از این محصول تکنولوژیک به یکی از کشورهای پیشرو جهان تبدیل شده است.

عملیات نظامی موفق ترکیه تنها در مرکز توجه کشورها منطقه قرار نگرفت. برخی از کارشناسان آمریکایی نیز تاکید کردند به رغم اجتناب دولت اوباما از انجام یک عملیات هوایی گسترده علیه رژیم دمشق با بهانه قرار دادن نارساییهای فنی مختلف، عملیات ترکیه نشان داد که ظرفیت نظامی رژیم و در راس پدافند هوایی آن تا چه حد کم توان است. رژیم و حامیانش که طی هشت سال اخیر در مقابل گروههای نظامی مخالف که عمدتاً از انسانهای عادی تشکیل یافته به اصطلاح پیروزیهایی کسب کرده بودند برای اولین بار با عملیات یک ارتش منظم روبرو شدند. به کارگیری تدابیر ساده و ابتدایی همانند انتقال نیروهای نظامی در بین خطوط درگیری با استفاده از آمبولانس با هدف در امان ماندن از حملات پهپادهای مسلح و یا آتش زدن لاستیک و ایجاد دود غلیظ برای جلوگیری از تصویربرداری پهپادهای غیر مسلح، نشانه اوج استیصال و درماندگی نیروهای رژیم است. اجرای عملیات از سوی ترکیه با در نظر گرفتن معادلات شکننده میدانی و بدون رویارویی با روسیه و نیز عدم تلاش موثر روسیه برای ممانعت از انجام عملیات سبب عصبانیت نیروهای رژیم شده است که نمونه‌های فوران خشم را می‌توان در صفحات اجتماعی متعلق به طرفداران رژیم بعثی اسد و حزب‌الله مشاهده کرد. به علاوه پس از دیدار چند روز آتی اردوغان و پوتین، عدم عقب‌نشینی نیروهای وابسته به رژیم به حدود پیش‌بینی شده در موافقتنامه سوچی، ممکن است سبب گسترده‌تر شدن دامنه عملیات سپر بهار گردیده و مداخله زمینی ترکیه را نیز در پی داشته باشد. در چنین شرایطی می توان انتظار داشت سلاح و تجهیزاتی که تا کنون مورد استفاده قرار نگرفته و عناصر اصلی قدرت ارتش ترک را تشکیل می دهند وارد میدان کارزار شوند. اگر چه ممکن است در نتیجه تلاشهای بازدارنده روسیه عملیات چند روز به درازا کشیده و یا بر تعداد جان باختگان افزوده شود ولی این امر تاثیری در نتیجه عملیات نخواهد داشت و ترکیه خواهد توانست به هر اندازه که مناسب می بیند محدوده‌های دفاعی در ادلب را معین کند.

و اما موضع ایران؛

حکومت خامنه‌ای که همانند روسیه روند آستانه را به عنوان عنصر تحکیم حاکمیت رژیم اقلیت در سوریه می‌پندارد، نه تنها در مورد روند گذر سیاسی اقدامی نکرده بلکه مدعی است رژیم باید کنترل تمام نقاط کشور را در اختیار بگیرد. با این حال عملیات چند روزه و کم دامنه ترکیه و کشته شدن صدها تن از سربازان و مزدوران رژیم و از جمله تعدادی از شهروندان ایرانی، حکومت این کشور را مجبور به بررسی دوباره اوضاع و بازبینی موضع خود کرده است.

اگر چه در کشمکش شیوع ویروس کرونا در کشور، جواد ظریف وزیر امور خارجه در خلال روزهای انجام عملیات در مقابل دوربین رسانه‌ها ظاهر نشد ولی حسن روحانی که قدرت تاثیر گذاریش در امور کشور با گذشت هر روز کمتر می شود طی یک تماس تلفنی، به رئیس جمهور اردوغان، حل مسئله با استفاده از مکانیسم سیاست را پیشنهاد کرده بود. اگر چه موضع خنثای روحانی در سیاست خارجی از یک سو، از سوی دیگر قرار گرفتن این موضوع در حیطه مسئولیت سپاه قدس به علت ماهیت نظامی مسئله، سبب ناکار آمدی پیشنهاد رئیس جمهور ایران می شود ولی این موضوع  یکبار دیگر ثابت کرد که تهران تنها زبان زور را می‌فهمد. چنانکه به اذعان اشخاص نزدیک به حزب‌الله، مسئولین این حزب که در خلال عملیات متحمل تلفات سنگینی شده بودند با ارسال پیامی از مقامات ترک خواسته‌اند تا برای خروج شبه نظامیان خود از مناطق قید شده در توافقنامه سوچی مهلت داده شود.

تهران که با توجه به مشارکت مردمی در انتخابات اخیر در پایین‌ترین سطح مشروعیت و مقبولیت 40 سال اخیر قرار گرفته و نیز به دلیل تحریمات سنگین قادر به برآورده ساختن مطالبات مردم و طرفداران مسلح خود نمی‌باشد، به بر این امر واقف است که در مقابل عملیات نظامی آنکارا گزینه‌های چندانی در اختیار ندارد. ایران که به خوبی میداند ترکیه، در صورت عدم درگیری با روسیه می تواند ظرف چند روز با یک عملیات زمینی، منطقه وسیعی  را تحت کنترل خود در آورد به احتمال قریب به یقین با لحنی ملایم‌تر وارد عمل شده و پیشنهاداتی جدید ارائه خواهد کرد. زیرا سپاه پاسداران که به ویژه پس از کشته شدن قاسم سلیمانی و دستیارانش، شاهد تحلیل تدریجی مکتسباتش در عراق -با درجه اهمیت بیشتر از سوریه- است، دیگر نیروی انسانی چندانی برای بسیج کردن در این دو کشور ندارد.

به همین دلیل در کوتاهترین زمان ممکن با در پیش‌گیری موضعی عادلانه و قابل قبول، بازگشت به توافق آستانه که در بر گیرنده روند گذر سیاسی نیز می باشد کم هزینه‌ترین راه ممکن برای همه طرفین خواهد بود.

نویسنده: دکتر حقی اویغور نائب رئیس مرکز مطالعات ایرانی آنکارا