ترکیه و چشم انداز تمدن جهانی -31 - سه نوع موضع گیری در قبال غرب

سه نوع موضع گیری در قبال غرب

با نگاهی به 200 سال اخیر، خواهیم دید که یکی از مباحثات اصلی در اواخر دوره امپراتوری عثمانی، دوره پس از تاسیس جمهوری و متفکران معاصر، چگونگی اتخاذ یک رویکرد در قبال غرب بوده است. مباحثاتی که درباره مفاهیم متعددی از قبیل تمدن غرب و اتحادیه اروپا در دوره تنظیمات و اخیرا نیز درباره جهانی شدن به پیش برده میشود، اساسا دنباله بحث چگونگی موضع گیری در قبال غرب است.

ارزیابی های پروفسور قدرت بلبل رئیس دانشکده علوم سیاسی دانشگاه ییلدیریم بیاضیت در این زمینه:

متفکرین اواخر دوره امپراتوری عثمانی، سه دیدگاه اساسی مختلف در مورد غرب را مطرح کردند. یکی از معمول ترین نمونه های اولین دیدگاه که به عنوان "تسلیم" بیان میشود، دیدگاه عبدالله جودت نویسنده و صاحب مجله اجتهاد در آن دوره است. به عقیده جودت، تنها یک تمدن وجود دارد. آن نیز تمدن غرب است. تمدن غرب را با خار و گل اش باید مورد قبول قرار داد. در غیر اینصورت نابودی مان اجتناب ناپذیر خواهد بود.

از دیدگاه دوم به عنوان "امتناع" نام برده میشود. این دیدگاه غرب را منبع شرارت دانسته و با یک موضع واکنشی با هر آنچه که به غرب مربوط میشود، مخالفت میکند.

دیدگاه سوم نیز دیدگاه مبتنی بر "عقل سلیم" و یا "قابل اعتماد" است. در این دیدگاه، تلاش های امپریالیستی غرب نادیده گرفته نمیشود. در کنار این مابین تسلیم و امتناع یک رویکرد مبتنی بر عقل سلیم اتخاذ میشود. این دیدگاه سبب میشود تا خشم ما در برابر غرب، مانعی برای مشاهده نقاط مثبت غرب و جهان منفی خود ایجاد نکند. ملموس ترین نمونه این دیدگاه را میتوان در رویکرد سعید حالم پاشا صدراعظم عثمانی در سالهای جنگ جهانی اول مشاهده کرد. به عقیده پاشا، به رغم همه تحولات، شرق و غرب باید کنار هم زیسته و یکدیگر را به خوبی بشناسند. اختلافات بین شرق و غرب تنها گناه غرب نیست و شرق نیز در این وضعیت سهیم است. پاشا هدف اش از به قلم گرفتن اثری تحت عنوان "تعصب" را، نه افزایش کینه و خصومت بین دو جامعه بلکه رفع رویکرد ها و گفتمان هایی که مانع از رشد روابط مطلوب بین این دو جامعه میشود، عنوان کرده است. دو جامعه ای که به زندگی در کنار هم محکوم بوده و مجبور به شناخت یکدیگر میباشند.

موضع گیری های اشتباه و نتایج آن

اگر چه این مبحث، سابقه ای طولانی مدت در طول تاریخ دارد. ولی امروز شدت بیشتری به خود گرفته است. با آغاز روند جهانی شدن، نقطه شروع و پایان شرق، غرب، شمال و جنوب از جنبه جغرافیایی و مفهومی دیگر به اندازه سابق مشخص نیست. دنیا وضعیتی درهم آمیخته به خود گرفته است. زندگی ایزوله در داخل مرزهای فرهنگی یک کشور در جهان، دیگر کار بسیار دشواری محسوب میشود.

امروزه میلیون ها مهاجر و مسلمان در غرب زندگی میکنند. این موضوع را میتوان با کنار گذاشتن تلاش جوامع غیرغربی مقیم در غرب، در راستای موضع گیری در قبال غرب، مورد بررسی قرار داده و به مباحثه پیرامون جوامع مقیم در غرب پرداخت. چرا که بررسی این موضوع از جنبه مهاجرین و مسلمانان در داخل جوامع غربی، میتواند بیشتر قابل درک باشد. شواهد نشان میدهد، که موضع گیری اشتباه چه نتایج سنگین، دردناک و نابود کننده ای را میتواند به همراه داشته باشد. از سوی دیگر، موضع گیری جوامع غیرغربی در قبال غرب، متفاوت از سه دیدگاه مذکور نیست.

امروزه در بین مسلمانان و مهاجرین مقیم در کشورهای غربی نیز دو دیدگاه تسلیم و امتناع که در متفکرین عثمانی مشاهده شده بود، به طور رایج دیده میشود. انسانها در قبال احساس شکست، ممکن است به یک رادیکالیسم مبتنی بر تسلیم و یا امتناع گرایش پیدا کنند.

در کشورهایی نظیر استرالیا، کانادا و ایالات متحده آمریکا هویت ها و فرهنگ های مختلف زندگی نسبتا آزاد تری دارند. در نتیجه نیز مهاجرین و مسلمانان مقیم در این کشورها، نسبت به جامعه ای که در آن زندگی میکنند، موضعی واکنشی ندارند. شاید به همین دلیل است که به سرعت با جامعه ای که در آن زندگی میکنند، یکپارچه میشوند.  این در حالیست که به علت سیاستهای سرکوب گرایانه، آسیمیله کننده و همگون ساز در اروپا، رویکرد های تسلیم و امتناع، بیشتر قابل مشاهده میباشد. رویکرد سرکوب گرایانه این کشورها در قبال ارزشهای اجتماعی و فرهنگی مهاجرین مقیم در این کشورها، آنان را به تسلیم و یا امتناع سوق میدهد.

از دیدگاه امتناع، اقشاری که با فرهنگ و هویت شان، مورد قبول کشورهای غربی قرار نگرفته و یا قادر به بیان خود نمیباشند، همه ارزشها و سازمان های جامعه ای را که در آن زندگی میکنند، رد کرده و از یک رویکرد امتناعی پیروی میکنند. اقشاری که به سوی این نوع رادیکالیسم گرایش پیدا میکنند، به مرور زمان از جامعه ای که در آن زندگی میکنند، جدا می افتند. در این مرحله این انسانها نیروی بالقوه مفید بودن برای جامعه و کشوری که در آن زندگی میکنند، را از دست میدهند. این اقشار پس از مدتی به اقشاری تبدیل میشوند که سازمان های تروریستی بستر مناسبی برای خود در آنها پیدا میکنند. ازاینرو، بجز کشورهایی نظیر افغانستان، عراق و لیبی که تحت اشغال کشورهای غربی قرار دارند، بیشترین میزان پیوستن به سازمان های تروریستی نظیر داعش در کشورهای غربی رخ میدهد. سازمان های تروریستی برای اقشاری که دچار افسردگی و روحیه ای سرپیچی کننده شده اند، به عنوان یک راه نجات مشاهده میشوند. در حالیکه این جوانان به زبانهای انگلیسی، فرانسوی، آلمانی و دیگر زبان زنده دنیا تسلط دارند. برخی از آنها تحصیل کرده بوده و به فرهنگ و زبان کشورهایی که به آن مهاجرت کردند نیز تسلط کامل دارند. اگر در جایگاه مناسبی قرار میگرفتند، قطعا برای غرب و کشورهایی که به آن مهاجرت کرده اند، مفید واقع میشدند. این افراد با یک موضع گیری اشتباه، به سوی سازمان های تروریستی متمایل شده و به ورطه نابودی کشیده شده اند. امتناع، چه برای افرادی که از این روحیه برخوردارند و چه برای جوامعی که در آن زندگی میکنند، آینده دیگری بجر نابودی ندارد. از این رو، رویکرد امتناع، از سوی اقشار همگون گرا که کثرت گرایی را به عنوان تهدید قلمداد کرده و همچنین برخی از سازمان های اطلاعاتی غربی مورد حمایت قرار میگیرد. این سرویس های اطلاعاتی همچنین برای صادر کردن اقشار دارای رویکرد امتناع به کشورهای مسلمان، تلاش میکنند.

تسلیم به عنوان نقطه مقابل امتناع یکی دیگر از موضع گیری های اشتباه مهاجرین مقیم در غرب  به شمار میرود. قبول رویکرد تسلیم، توسط قشری از یک جامعه، در اثر فشارهای وارده از سوی دولت ها ایجاد میشود. افرادی که از این رویکرد پیروی میکنند، با ترک ارزشها، باورها و فرهنگ شان آسیمیه میشوند. از آنجایی که این قشر به طور کلی آزادی های خود را رها کرده اند، پتانسیل مفید واقع شدن برای جامعه ای که در آن زندگی میکنند نیز در این انسانها از بین رفته است. اقشار پیروی کننده از رویکرد تسلیم، در جامعه ای که در آن زندگی میکنند، تظاهر کرده و همواره از آینده نگران بوده و از توهین به فرهنگ و هویت شان سرخورده شده اند. دلیل رفتارهای افراط گرایانه برخی از اقشار آسیمیله شده در بین مهاجرین در اروپا، در قبال فرهنگ و ارزشهای اجتماعی خود، میتواند از این موضوع نشات بگیرد. اگر مقامات کشورهای غربی به این موضع افراط گرایانه و تحقیر مهاجرین اجازه بدهند، روابط بین مهاجرین و مردم کشوری که بدان مهاجرت کرده اند مسموم میشود.

موضع گیری توام با عقل سلیم چه میتواند در بر داشته باشد؟ در برنامه هفته آینده به این مبحث ادامه خواهیم داد....

نویسنده

پروفسور قدرت بلبل 

رئیس دانشکده علوم سیاسی دانشگاه ییلدیریم بیاضیت

Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Kudret BÜLBÜL