ترکیه و چشم انداز تمدن جهانی - درگذشت پروفسور دکتر فواد سزگین دانشمند با ارزش ترک

پروفسور دکتر فواد سزگین، دانشمندی که زندگی خود را به یاری مسلمانان به علوم مدرن وقف کرده بود، در هفته جاری و در 94 سالگی درگذشت. بصراحت می توان گفت که موفقیتها و میراث بجای مانده از مرحوم، بیشتر از موفقیت و کرده های چند انسان می باشد. فواد سزگین چنان ساعتی یک عمر کار کرده و گویی با باز ایستادن ساعت برای اولین، بدرود حیات گفته است.

مسافرت از بیتلیس به جهان ...

استاد فواد در سال 1924 در بیتلیس بدنیا آمده و علوم اصلی دینی و پایه های زبان عربی را از پدرش که مفتی شهرستان بود، فرا می گیرد. تنها گناه او ریاست برادرش بر حزب دموکرات استان بود. در حالیکه استاد در 36 سالگی آکادمیسین جوانی بیش نبود، در ترکیه در بیکاری و ناچاری بسر می برد. فقط چنان همیشه، برغم بسته شدن تمامی دربها بر روی انسانهای صادق، پرکار و تولید کننده در کشور خود، بطور حتم در دیگر کشورها دربهای جدید باز می شود. استاد فواد سالها بعد در باب سپاسگزاری از افسرانی که وی را از دانشگاه اخراج کرده بودند، چنین گفت، اقدامات و سیاستهای شما را نمی پسندم. فقط از شما سپاسگزارم. زیرا اگر مرا از دانشگاه اخراج نمی کردید، نمی توانستم فعالیتهای علمی در آلمان را انجام بدهم.

با بسته شدن تمامی دربها بر روی خود، از امریکا و آلمان دعوت دریافت کرده و با این اندیشه که بتواند براحتی به ترکیه آمده و بازگردد، دعوت آلمان را قبول می کند. وی با انجام فعالیتهای علمی در عرصه های تاریخ اسلام و علوم تاریخ در این کشور، شاید هم بعنوان معتبرترین دانشمند جهان مشاهده می شود.

آیا مسلمانان در تاریخ وجود نداشتند؟

با بررسی زندگی استاد فواد، وی بسان فاتح جهان علم مشاهده می شود. او تمامی کتابخانه ها را زیر پا گذاشته و دهها سال تنها به فعالیتهای علمی پرداخت. وی در نهار به نان و پنیر اکتفا می کرد.

چه چیزی باعث شده بود که استاد فواد را با یک همت ورای انسان به کار و کوشش بدون وقفه سوق بدهد؟

به اندازه احترام به علم، نبود یاری مسلمانان به علوم مدرن و اعتقاد به متکی بودن علم و تکنولوژی امروزی به یونان باستان و سپس تحولات در اروپا علت این امر را تشکیل می دهد. به گفته خود وی، در روزهای آغازین دوره ابتدایی با این تضاد عقیدتی رو در رو شده بود. وی می گوید، خانم معلم که در دومین و یا سومین هفته دوره ابتدایی موضوع گرد بودن جهان را به ما توضیح می داد، می گفت، عالمان مسلمان بر این عقیده اند که جهان بر روی شاخهای گاو قرار داشته و حمل می شود. من بیچاره نیز چگونه می توانستم بدانم که 30 سال بعد خواهم فهمید که مسلمانان طول خط استوا را در قرن 9 ام با استفاده از چند روش در حدود 40 هزار کیلومتر اندازه گیری کرده اند.

فواد سزگین با فعالیتهایش، یاری عالمان مسلمان به علوم طبیعی و تحولات تکنولوژیکی را بطور واضح در میان گذاشته است. وی بهمراه یاریهای منحصر بفرد عالمان مسلمان، انتقال علم و فلسفه یونان باستان در سایه عالمان مسلمان به اعصار مدرن را ثابت کرده است.

برغم تمامی اینها، زندگی در تاریخ باقی نمی ماند. از نظر فعالیتهای استاد فواد در زمینه تاریخ علوم اسلام، تثبیت اینکه بسیاری از کشورهای غربی پیشتر از کشورهای اسلامی می باشند، بسیار واضح است.

شخصیت، موضع و یاریهای فواد سزگین   

فواد سزگین تحت تاثیر نکته نظرات و انضباط کاری ریتر قرار گرفته بود. وی در اولین دیدار با ریتر، نام برخی از عالمان بزرگ اسلام را که او از آنها بحث می کرد، قبلا نشنیده بود. ریتر در آغاز کار با استاد فواد از وی می پرسد که روزانه چند ساعت کار می کنی؟ فواد می گوید روزانه 13 ، 14 ساعت کار می کنم. ریتر نیز می گوید، این نحوه کار نمی توانی عالم بشوی. استاد فواد نیز تا سنین پیری مدت کار روزانه خود را به 17 ، 18 ساعت می رساند. بدین ترتیب استاد مفاهیمی چون خستگی و توقف را از ذهن خود دور می سازد.

استاد فواد هرگز به علوم، تمدن اسلام، غرب و یا دیگران با تبعیت از یک موضع مخالف نزدیک نمی شد. وی از اعتماد به نفسی که دانشمندان مسلمان در اعصار تحت نفوذ خود صاحب آن بودند، برخوردار بود. برای همین بهنگام کار با انسانهای صاحب زبان، دین و قوم مختلف، در راستای در میان گذاشتن و جمع آوری اطلاعات علمی و تسلیم یک حق، با اعتماد به نفس کامل عمل می کرد.

بدون شک آثار استاد دایر بر یاریهای عالمان مسلمان به علم و تکنولوژی بسیار با ارزش می باشند. وی نه تنها یک دانشمند، بلکه بنیانگذار وقف و انستیتو با هدف شکل دادن به ساختار آکادمیک مبحث ذکر شده بود. در این چهارچوب می توان از انستیتوی تاریخ علوم عرب – اسلام در فرانکفورت نام برد. استاد تمامی درآمد مالی خود را در این راه هزینه کرده بود. وی به این نیز بسنده نکرده و با هدف مشاهده هر چه بیشتر یاریهای مسلمانان به علم و تکنولوژی، در فرانکفورت و استانبول موزه های تاریخ علوم و تکنولوژی اسلام تاسیس نمود.

دو آلمان   

آلمان در زندگی استاد فواد جایگاه گسترده ای دارد. هنگامیکه با کودتای 1960 دربها بسته شدند، تاریخ علوم مدیون آلمان گردید. در اصل استاد فواد نیز این دین را متمادیا بر زبان می آورد. آلمان در آن سالها با اعتماد به نفس حرکت کرده و از این فعالیتها حمایت می کرد. برای همین آلمان آن سالها شایان تقدیر می باشد. فقط آلمان امروزی از موضع قدیم دور مانده است. هنگامیکه استاد فواد تصمیم گرفت تا کتابخانه ای را که خود تاسیس کرده بود به ترکیه انتقال بدهد، به اتهام غصب کتابها، علیه وی اقامه دعوی گردید. بدین ترتیب بر درب کتابخانه قفل زده شده و از ورود استاد به کتابخانه جلوگیری بعمل آمد. برغم این استاد در راستای جلوگیری از سیاسی ساختن موضوع و انتقال آن به دستور کار در پیش روی افکار عمومی تلاش بخرج داد. تنها با نگرش به عملکرد دیروز و امروز آلمان در مقابل استاد فواد، می توان مشاهده کرد که این کشور با تغییر و تحول منفی امروزی، در لاک خود فرو رفته است. تا تاریخ نزدیک جهان ترک و اسلام، متوجه استاد فواد نبود. زیرا این جهان نمی داند که ظرف چند صد سال چه چیزهایی را از دست داده است. حتی نمی دانست که استاد فواد چه چیزی را پیدا کرده است. استاد فواد با اقدامات و آثار خود مشعل بزرگی برای دانشمندان روشن کرده و بدرود حیات گفت.