روابط ترکیه و قطر و اهمیت آن در حفظ ثبات منطقه

با هک شدن آژانس خبری قطر، در نیمه شب روزی که شب 23  ماه مه را به بامداد روز 24 این ماه پیوند می زد، جنجال بزرگی به پا خواست که در پی آن  در روز 5 ژوئن، بسیاری از کشورهای عربی روابط دیپلماتیک خود را با قطر قطع کردند و سپس تحریم های دریایی، هوایی و زمینی گسترده ای را برای انزوای کامل دولت دوحه آغاز کردند. ازاین حادثه اکنون یک سال می گذرد.

در برنامه این هفته در مورد بحران قطر و مناسبات ترکیه و قطر گفتگو خواهیم کرد.

یک سال پیش، برخی از کشورهای عربی، از جمله عربستان سعودی، امارات متحده عربی و مصر روابط دیپلماتیک خود را با قطر قطع کردند. این حادثه تبدیل به بزرگترین بحران دیپلماتیک منطقه خلیج در دهه های اخیر شد. قطع شدن کامل روابط دیپلماتیک با قطر همزمان شده بود با افزایش فشار از سوی دونالد ترامپ رییس جمهوری ایالات متحده آمریکا در زمینه مرور مناسبات دیپلماتیک برخی از کشورهای منطقه با قطر. عربستان سعودی و کشورهای همراه آن، قطر را به حمایت از تروریسم متهم کردند. با این حال، این کشورها نتوانستند اتهامات خود را اثبات کنند.

قطر اگرچه کشور کوچکی در خلیج است، اما کشوری صاحب نفوذ در سیاست بوده و از اقتصادی قوی در منطقه برخوردار است. قطر همچنین سومین ذخایر گاز طبیعی جهان را داراست. این کشور میزبان دانشگاه های مهم، موسسات اندیشه و غول رسانه ای بین المللی  مهمی مانند الجزیره است. در قطر همچنین سربازان و پایگاه های کشورهای خارجی مستقر هستند. آگاهیم که برخی از کشورهای خلیج از سطح بسیار خوب روابط قطر با ترکیه در زمینه هایی چون همکاری در انرژی، روابط نظامی، و استقرار پایگاه نظامی ترکیه در این کشور ناراحت هستند.

قطر به خاطر حمایت از جنبش های دموکراتیک در منطقه، از دید مردم عرب دارای چهره ای  بسیار مثبت است. این کشور هم در سطح منطقه ای و هم در سطح جهانی با قدرت نرم خود اقدامات موثری را به نمایش گذاشته است. قطر، به ویژه از طریق گروه رسانه های الجزیره که در زبانهای انگلیسی و عربی برنامه پخش می کند، موفق به شکل دهی افکار عمومی در سطح منطقه ای و جهانی شده است.

قطر با سیاست های لیبرال تر خود نسبت به سایر دولت های خلیج جلب توجه می کند. حمایت قطر از توده های مخالفان و تغییرات در روند بهار عربی، دلیل اصلی واکنش پادشاهان و امرای خلیج به قطر است. به همین دلیل و همچنین به خاطر نگاه سیاسی قطر، این کشور هدف خشم کشورهای عربستان سعودی، امارات متحده عربی، مصر و ایالات متحده قرار گرفت. در واقع؛ ما می دانیم که ترکیه و قطر از مخالفان میانه رو در برابر اسد در سوریه، حمایت می کنند. باید خاطرنشان کنیم که این ترکیه و قطر بودند که قادر به متقاعد کردن مخالفان به نشستن بر سر میز مذاکره در روند آستانه  و ژنو شدند.

همکاریهای اقتصادی جدی ای میان ترکیه و قطر وجود دارد. ارزش سرمایه گذاری قطر در ترکیه در حدود 20 میلیارد دلار است. به هنگام آغاز بحران قطر، ترکیه دارای 2 گزینه بود: بی تفاوتی و یا فعالیت موثر. ترکیه گزینه دوم را انتخاب کرد و از آن زمان به بعد قطر را ترجیح داد. دیپلماسی ترکیه، تماس های فشرده ای را به نفع قطر آغاز کرد و به منصه ظهور رساند.

 ترکیه، برای رفع کمبود عرضه مواد غذایی در قطر، به طور مستقیم محاصره را شکست و اقدام به حمل و انتقال محموله های مواد خوارکی به این کشور نمود.  مهمتر از همه اینکه ترکیه در اقدامی سریع توافقنامه قبلی نظامی خود با قطر را به تصویب مجلس رساند و به این کشور سرباز اعزام کرد.

ترکیه ضمن پشتیبانی از متحد خود قطر، سیاستی متوازن و مسالمت جویانه را در پیش گرفته بود که این دیپلماسی از نتایج خوبی برخوردار شد. اظهارات اردوغان در زمینه پایگاه  نظامی ترکیه در قطر مبنی بر اینکه «این پایگاه تامین ایمنی و ثبات در کل خلیج را در نظر دارد» اظهاراتی مهم بود. حتی در همان تاریخ از سوی ترکیه پیشنهادی به ملک سلمان در زمینه تاسیس یک پایگاه نظامی در عربستان سعودی به عمل آمد که اقدامی سازنده بود.

قطر همچنین بازیگر مهمی در امور اعتبارات مالی در سطح بین المللی است. قطر با سرمایه گذاری های وسیع بین المللی خود در سالهای اخیر از سرمایه گذاران مهمی چون کویت و امارات متحده عربی جلو زد. قطر که دارای سومین ذخایر گاز طبیعی جهان و سومین ذخایر نفتی جهان است، پیشرفت اقتصادی بزرگی را نوید می دهد. قطر با توسعه این پیشرفتها از فعالیت های مدرن سازی داخلی پشتیبانی می کند و با تاسیس بنیاد قطر، جهانی شدن و مدرنیزاسیون را با فرهنگ اسلام و قطر، هماهنگ می سازد. قطر دارای یکی از معتدلترین طرز تلقی سلفی است. در واقع قطر از رویکردهای سخت اعتقادی و تفسیرهای سلفی بدور است. این وضعیت یکی دیگر از عوامل اصلی نزدیکی ترکیه به  قطراست. باید بدانیم که ترکیه وارث سنت اسلام صوفی است.

در سال 1913، ترک ها ضمن توافق با انگلیس پذیرفتند که از قطر خارج شوند. اما خروج ترکها از قطر تا سال 1915 طول کشید. اکنون ترک ها در زمینه های متعددی از همکاری، بار دیگر در حال بازگشت به قطر هستند. امروز، قطر و ترکیه در خاورمیانه یک سیاست موفقی را در حفظ موازنه قدرت در خلیج در پیش گرفته اند. این دو کشور مهم خاورمیانه، دارای ویژگی هایی چون سخاوتمندی، حس نوعدوستی، میانجیگری، کارآفرینی و سرمایه گذاری هستند و در سایه همین خصوصیات از رفتاری تاثیرگذار در منطقه ای و جهان برخودار شده اند.

این ارزیابی توسط دکتر جمیل دوغاچ ایپک محقق دانشگاه آتاتورک ترکیه نوشته شده است.