خاورمیانه از دیدگاه ترکیه - هدف از تشکیل مناطق امن در سوریه چیست؟

در رابطه با حل بحران سوریه، موضوعاتی چون تشکیل منطقه امن و مناطق حراست شده مطرح می شود. در گزارشات ذیربط با این موضوع نیز از مفاهیم اشتباهی استفاده می شود. در برنامه این هفته چهارچوب این مفاهیم و نحوه استفاده از این مفاهیم در حل بحران سوریه را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

سخنان دونالد ترامپ رئیس جمهور امریکا مبنی براینکه، برای تامین امنیت مطلق مردم سوریه مناطق امنی تشکیل خواهد داد، توجه افکار عمومی را برانگیخت. این اندیشه با توجه به تابلوی نظامی، سیاسی و اقتصادی سوریه چندان آسان نمی نماید. جنگ داخلی سوریه موجب یک توده متضرر گسترده ای شده است. براساس داده های سازمان ملل متحد، شمار سوریهایی که به همسایگان این کشود فرار کرده اند، بسیار بالا می باشد. در حال حاضر در ترکیه 3 میلیون، در لبنان 1 و نیم میلیون، در اردن 1 میلیون و 250 هزار و در عراق نیز 250 هزار پناهجوی سوری وجود دارد. در این نقطه تشکیل منطقه امن و منطقه حائل بکررات در مطبوعات منطقه ای و بین المللی بر زبان آورده می شود. فقط این جملات به حد کافی مباحثه نمی شود.

در حقوق بین المللی، از مفهوم منطقه حراست شده با هدف پایان دادن به درگیریها، حراست از غیرنظامیان و اجرای فعالیتهای یاریهای بشری بعنوان واژه چتر استفاده می شود. در این چهارچوب، از مفاهیم منطقه حائل، منطقه امن، پناهگاه امن و منطقه ممنوع برای پرواز بشکلی بغرنج مورد استفاده قرار گرفت.

منطقه حائل منطقه ای ست که طرفین درگیر در آن حضور نداشته و نیروهای حفاظتی صلح را تحت کنترل قرار می دهند. این منطقه با هدف جدا کردن طرفین درگیر از یکدیگر تشکیل داده می شود. عبارت منطقه حائل در کل در درگیریهای داخل دولت مورد استفاده قرار می گیرد. در درگیریهای بین دول بجای عبارت منطقه حائل، استفاده از عبارت منطقه میانی ترجیح داده می شود. تشکیل نطقه حائل در سوریه بدلیل کثرت بازیگران و ابهام در توزیع جغرافیایی، در این مرحله غیرممکن می باشد.

مناطق امن نیز با هدف حراست از حقوق غیرنظامیان و تامین یاریهای انسانی تشکیل داده می شوند. این مناطق در کل در نزدیکی مرزهای بین المللی و دیگر مناطقی که بعنوان خطوط جدا کننده مورد استفاده قرار می گیرند، جای داده می شوند. در مناطق امن باید عناصر نظامی با هدف جلوگیری از درگیریها رخنه مهاجمین به این مناطق انجام وظیفه بکنند. عبارت پناهگاه امن نیز با عبارت منطقه امن ارتباط دارد. پناهگاه امن گزینه ای ست در صورت عدم مشخص شدن مرز بین عناصر درگیر و غیرنظامیان مطرح می گردد. هدف پناهگاههای امن، تشکیل مناطق امن کوچک برای غیرنطامیان کشورهای گریبانگیر بحران و جلوگیری از ورود طرفین درگیر به این مناطق می باشد. پناهگاههای امن چنان مناطق امن در طول مرزها بلکه در مناطق داخلی کشورها تشکیل داده می شوند. این مناطق با هدف دسترسی به یاریهای انسانی، باید با مرزهای زمینی، فرودگاه و بنادر ارتباط داشته باشند. خطوط ارتباطی مذکور نیز بعنوان کریدورهای یاریهای انسانی نامگذاری می شوند.

منطه ممنوع برای پرواز نیز عبارت دیگری در رابطه با این موضوع می باشد. این منطقه، در داخل مرزهای معین در جغرافیای زمینی که تا ارتفاع نامحدود بسوی هوا امتداد یافته و برای پرواز ممنوع می باشد، جای دارد.

   هدف دونالد ترامپ رئیس جمهور امریکا از بیان عبارت " مناطق امن " هنوز نامعلوم می باشد. اگر منظور ترامپ از این مناطق، مناطقی باشد که ترکیه سالهاست در تشکیل آنها اصرار می ورزد، تحول مثبتی خواهد بود. در اصل در سایه ترکیه، در منطقه سپر فرات منطقه امن بالفعلی وجود دارد.

برای پایان دادن به تراژدی انسانی در سوریه، تشکیل مناطق امن، پناهگاههای امن و مناطق امن برای پرواز نافع خواهد بود. ضرورت اتخاذ این تدابیر از سال 2012 بدین طرف بارها از سوی ترکیه و فرانسه برزبان آورده شده است. تشکیل این مناطق در لاذقیه و ادلب در نزدیکی مرز ترکیه و شمال سوریه به نفع مردم این کشور که تحت شرایط سختی قرار دارند، خواهد بود. البته در وحله نخست باید سه سازمان تروریستی داعش، النصره و پ ک ک - پ ی د - ی پ گ از منطقه رانده شوند. برای همین بایستی به حمایت کشورهای غربی و در راس امریکا از پ ک ک – پ ی د پایان داد. علاوه براین، برای اینکه منطقه امن تشکیل یافته در نتیجه سپر فرات، از نظر حقوقی از سوی سازمان ملل منطقه امن اعلام بشود، حمایت بایسته از ترکیه در شورای امنیت این سازمان نیز بعمل آورده شود. در صورت تحقق یافتن این امر، ائتلاف ملی مخالفین سوری و نیروهای انقلابی، حکومت موقت و بخشی از پناهجویان سوری در کشورهای مختلف به این مناطق انتقال داده شده و اداره کرد موثر جناح مخالف از یک مرگز امکان پذیر خواهد شد. این تصمیم اگر هم برای سوریه راه حل نهایی نباشد، باز گام مهمی در راه منتهی به حل مسئله خواهد بود.