ستارگان درخشان در تاریخ و فرهنگ ملت ترک: شهید سلطان کیلیچ ارسلان اول سلجوقی

سلیمانشاه در سال 1068، در موقعیت عین سایلام به دنبال نبردی که با ملیک توتوش پسر عمویش انجام داد کشته شد و همین حادثه سبب گردید تا سلطان ملیکشاه سلجوقی به سوی سوریه به حرکت دراید.

توتوش با آگاهی از حرکت قشون بزرگ امپراطوری سلجوقی، از جنگ انصراف ورزید و به سوی شام گریخت. سلطان ملیکشاه نیز خانواده سلیمان شاه را از سوریه به اصفهان فرستاد و برای این منطقه والیانی تعیین نمود.

پس از آنکه دشمنان، سلطان ملیکشاه سلجوقی را با زهر به شهادت رساندند کیلیچ ارسلان فرزند سلیمانشاه از اصفهان خارج شد و راهی ایزنیک گردید. مردم این ناحیه به استقبال او رفتند و با آغوش گرم وی را پذیرفتند. به این ترتیب کیلیچ ارسلان در سال 1092 به عنوان دومین سلطان سلجوقیان ترکیه بر تخت سلطنت نشست.

سلطان کیلیچ ارسلان اول، در واقع یکی از بنیانگذاران سلطنت سلجوقیان در ترکیه است. سلطنت وی در خلال سالهای 1092 الی 1107، یعنی به مدت 15 سال به طول انجامید. سلطان کیلیچ ارسلان اول در سال 1097 نخست در ایزنیک و سپس همزمان با هجوم صلیبیون و تسلیم شدن ایزنیک به بیزانسها در قونیه به حکمرانی خود ادامه داد.

وی با برادرش کولان ارسلان که همراه وی از اصفهان به ایزنیک برگشته بود اقدام به اداره کشور نمود. از سال 1068 که آناتولی تحت کنترل هیچ سلطانی قرار نداشت سران ترکمنان به اقدامات خودسرانه متوسل شده بودند.

سلطان کیلیچ ارسلان اول برای مطیع کردن این  بیگنشین ها تلاش جدی ای به خرج داد. در این مدت وی با حمله بیزانس و نیز مسئله چاکا بی نیز روبرو شد. آلکسیس کومننوس امپراطور بیزانس، با نامه هایی که نوشت دو حکمدار را روبروی هم قرار داد.

 براساس روایتهای تاریخی، سلطان کیلیچ ارسلان اول، پدرهمسرش چاکابی را تحت تاثیر نامه های تحریک امیز امپراطور بیزانس در خلال یک ضیافت به قتل رساند. 

قشون صلیبی در سال 1096 از اروپا به سوی آناتولی براه افتاد و در سال 1097 به تدریج شروع به تصرف بخشهایی از این سرزمین نمود. آنها تصمیم داشتند تا آناتولی را از ترکها بازپس بگیرند و مجددا قدس را تصرف کنند.

سلطان کیلیچ ارسلان اول در برابر این مخاطره بزرگ، روابطش را با دانشمند غازی به سرعت بهبود بخشید و به صورتی متحد در برابر صلیبیون ظاهر شد.

قشون صلیبی در مجاورت شهرهای ایزنیک، اسکی شهیر و قونیه نبردهای سنگینی با مسلمانان سلجوقی انجام داد. در جنگهای نخست صلیبی، شهر ایزنیک از سوی مسیحیان تصرف شد و قونیه پایتخت جدید سلجوقیان از سوی بیزانسها غارت گردید.

سلطان کیلیچ ارسلان برای محافظت از ملتش دستور عقب نشینی از شهرها را داده بود. در این میان حملات تیراندازان ترکمن به سوی شوالیه هایی که زره بر تن داشتند نیز بی نتیجه بود.

اما سلطان ترک سلجوقی علاوه بر ترکمنها به سوی ارامنه ای که از ظلم صلیبی ها می گریختند نیز دست حمایت گشود. پس از اینکه صلیبیون برای رسیدن به قدس از راه انطاکیه به سوی فلسطین براه افتادند سلجوقیان مجددا قادر به بازپس گیری اراضی اشغالی خود شدند.

همزمان با هجوم صلیبیون برخی از بیگهای سلجوقی از بعضی از شهرهای ساحلی به مناطق مرکزی آناتولی رفتند. فاجعه حمله صلیبیون سبب شد تا سلجوقیان آناتولی به ساختار سیاسی و اجتماعی جدیدی روی آورند. مسئله اصلی دستیابی فوری به وحدت در سراسر آناتولی بود. اما هنگامیکه سلطان کیلیچ ارسلان اول سعی کرد تا برای ایجاد وحدت بزرگ موصل را تصرف کند میان وی و "چاولی" یکی از امیران سلجوقی در نزدیکی هابور جنگ سختی در گرفت.

سلطان کیلیچ ارسلان اول در این نبرد شکست خورد و در روز 13 جولای سال 1107 در ابهای منطقه هابور غرق شد و به شهادت رسید.

مرگ سلطان کیلیچ ارسلان اول، مسیحیان را نیز همانند مسلمانان در ماتم فرو برد. چراکه وی را پدر مظلومان لقب داده بودند. او علاوه بر مسلمانان از ارامنه و سریانیها نیز در برابر اشغالگران صلیبی دفاع کرده بود.

مزار سلطان کیلیچ ارسلان اول در سیلوان قرار دارد. وی نیز همانند سلیمان شاه مردی غیور و مبارز و عادل بود . او موفق شده بود تا حکومت سلجوقیان را برای بار دوم در ترکیه تاسیس کند.

سلطان کیلیچ ارسلان اول با شجاعت تمام در برابر هجوم نخست قشون صلیبی که بزرگترین هجوم صلیبیون بود مقاومتی مثال زدنی از خود نشان داده بود.

مجاهدتهای وی سبب شد تا اناتولی همچنان موطن ترکها و مسلمین باقی بماند.

نوشته: دکتر گورای کیرپیک استادیار دانشگاه غازی

ترجمه: فرزاد صمدلی