خاورمیانه از دیدگاه ترکیه

جمهوری ترکیه آرام آرام وارد روند انتخابات می شود. تحرک در سیاست خارجی نیز به افزایش ادامه می دهد. در برنامه این هفته تحولات ذیربط با سوریه را در پرتو دیدار رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری از روسیه و تماسهای احمد داووداوغلو نخست وزیر ترکیه در مجمع عمومی سازمان ملل مورد بررسی قرار خواهیم داد.
ارزیابیهای جمیل دوغاچ ایپک عضو هیئت علمی بخش روابط بین المللی دانشگاه آتاترک را بسمعتان می رسانیم.
در حالیکه ترکیه آرام آرام وارد روند انتخابات می شود، دیپلماسی ترک نیز با دیدار رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری از روسیه و تماسهای احمد داووداوغلو نخست وزیر ترکیه در مجمع عمومی سازمان ملل، در ترافیک مذاکرات فشرده دو جانبه و چند جانبه شده است. هدف رسمی دیدار اردوغان از روسیه، گشایش مسجد مرکزی مسکو که با یاریهای ترکیه نیز ساخته شده است، بود. این مسجد که از ظرفیت عبادت ۱۰ هزار نفر برخوردار می باشد، با یاری مالی سلیمان کریم اوف یکی از کارفرمایان روس و هزینه ای معادل ۱۷۰ میلیون دلار ساخته شده است. سازمان دیانت ترکیه نیز یاریهای بزرگی منجمله تزئینات داخلی مسجد انجام داده بود. در مسکو که صاحب ۱۲ میلیون نفر جمعیت می باشد، ۶ مسجد وجود دارد. در این شهر حدود دو میلیون مسلمان زندگی می کند. در مراسم گشایش مسجد پوتین و اردوغان به اتفاق شرکت جستند. در این مراسم محمود عباس رئیس دولت فلسطین نیز جای گرفت. در پی گشایش مسجد، اردوغان و پوتین در کاخ کرملین مذاکرات دو جانبه ای انجام دادند. دستور کار دو رهبر که آخرین بار در مراسم گشایش بازیهای اروپا در ماه ژوئن سال جاری دیدار و گفتگو کرده بودند، فشرده بود. بحران سوریه که ترکیه و روسیه از بدو کار در رابطه با آن از موضع متفاوتی پیروی کرده اند، بعنوان مهمترین موضوع در میز مذاکره جای گرفت. دو رهبر بهنگام دیدار در حاشیه ۵ امین اجلاس شورای عالی همکاری نیز که در اول دسامبر سال ۲۰۱۴ در آنکارا ترتیب یافت، در رابطه با بحران سوریه از سیاستهای متفاوتی سخن رانده، فقط به قاطعیت در زمینه عدم دادن اجازه به سایه افکندن مسائل با کشورهای ثالث در روابط دوجانبه تاکید کردند. علاوه براین مسئله کریمه نیز همچنان منبع اختلاف بین دو کشور را تشکیل می دهد. آنکارا که الحاق کریمه به خاکهای روسیه را برسمیت نمی شناسد، با مسائل تاتارهای کریمه از نزدیک علاقه دار می شود.
روسیه در حال حاضر در بنادر لاذقیه و تارسوس، فرودگاههای بین المللی دمشق و باسیل اسد و مرکز حمص صاحب موجودیت نظامی می باشد. روسیه به اندازه ایران هم که نباشد، می خواهد به نفوذ خود در سوریه که سرمایه گذاریهای سیاسی و نظامی بزرگی در آن انجام داده است، ادامه بدهد. حضور گسترده روسیه علی الخصوص در خط ساحلی، از نزدیک با مدیترانه نیز ارتباط دارد. از سوی دیگر روسیه از موجودیت نامتناسب ایران در سوریه ناخشنود بوده و سعی می کند که از این موضوع جلوگیری بکند. روسیه همچنین از اینکه علیرغم تمامی سرمایه گذاریهای خود، نسبت به ایران نفوذ کمتری بر روی ایران دارد، نا خشنود است. علاوه براین می خواهد که از طریق موجودیت نظامی خود در سوریه، در مقابل غرب به موقعیت خود در موضوعاتی چون اوکراین تقویت ببخشد.
جهش های اخیر روسیه بدین شکل که نمی خواهد به سرنگون شدن اسد اجازه بدهد، ارزیابی گردید. فقط این بدان معنا نیست که اسد مدت طولانی دیگری در اقتدار باقی خواهد ماند. دیپلماسی روس بدنبال یک راه حل موقت در راستای ادامه اقتدار اسد می باشد. در این نقطه اظهارات اردوغان در رابطه با سوریه در بازگشت از روسیه که گفته بود اسد می تواند در روند انتقالی مورد نظر برای حل بحران سوریه در روند انتقالی جای داشته باشد، مورد مباحثه قرار گرفت.
اظهارات جدید رئیس جمهور ترکیه که تا به امروز معتقد بود قبل از رفتن اسد حل بحران امکان پذیر نمی باشد، این سوال را که آیا سیاست ترکیه در مورد سوریه تغییر یافته و یا اینکه گام پس نهاده شده است، مطرح ساخت. احمد داووداوغلو نخست وزیر ترکیه نیز در حاشیه تماسهایش در نیویورک گفته بود که بشار اسد قطعا در روند انتقالی جای نخواهد گرفت. علاوه براین تاکید کردند که این روند موجب خواهد شد تا عدم حل بحران پایدار بماند.
اظهارات رئیس جمهور بمعنای تغییر سیاست ترکیه در رابطه با رژیم اسد و حل بحران سوریه نمی باشد. تغییر یک استراتژی مورد بحث نیز نمی باشد. فقط تنظیم یک دیپلماسی تاکتیکی مورد بحث است. یعنی آنکارا در رفتن هر چه زودتر اسد پافشاری می کند. می گوید در راهی که بسوی هدف می رود، جایگیری اسد برای مدتی کوتاه و بنام رفع نگرانیهای روسیه در روند تاسیس یک حکومت جدید، جزو احتمالات می باشد. در این نقطه می توان گفت، در سیاست ترکیه در رابطه با موقعیت ذیربط با آینده اسد در روند انتقالی، تغییر جدی صورت نگرفته است. ترکیه یک راه حل موقت همراه با اسد را نیز نه تنها در عمل بلکه تنها در حرف جزو گزینه ها محسوب می کند. فقط از موقعیت این گزینه در نقطه ای که از نظر سیاسی و نظامی به پیش نخواهد رفت نیز حراست می کند.