خاورمیانه از دیدگاه ترکیه

ترکیه و عربستان سعودی دو کشور صاحب اهمیت استراتژیک در خاورمیانه می باشند. ادعاهای مربوط به اینکه دو کشور مذکور در تدارک مداخله مشترک در سوریه می باشند، در مطبوعات منطقه و جهان بازتاب وسیعی یافت. ما نیز می خواهیم که با حرکت از این ادعاها روابط ترکیه و عربستان سعودی را مورد بررسی قرار بدهیم.
جمیل دوغاچ ایپک عضو هیئت علمی بخش روابط بین الملل دانشگاه آتاترک این موضوع را چنین ارزیابی می کند.
ترکیه و عربستان سعودی در رابطه با بعضی از بحرانهای منطقه همفکر بوده و در برخی از بحرانها نیز اختلاف نظر دارند. در زمینه سیاست ایران پیرامون ایده آل هلال شیعی و سیاست خارجی حکومت عربستان سعودی تمایزاتی مشاهده می شود.
سوریه در راس بحرانهای مهم خاورمیانه قرار دارد. ترکیه و عربستان سعودی در ارتباط با مسئله سوریه، صاحب نکته نظرات مشترک اساسی می باشند. هر دو کشور نیز از مخالفین سوری که علیه رژیم اسد مبارزه می کنند، حمایت بعمل می آورند. فقط در رابطه با این موضوع بین این دو کشور اختلاف نظر وجود دارد. مداخله مداوم عربستان سعودی در شکل گیری ائتلاف مخالفین در سوریه واضح و آشکار می باشد. این کشور سعی نمود تا گروههایی چون اخوان المسلمین در نقطه ای خارج از دایره ائتلاف مخالفین جای بگیرد. علاوه براین بهمراه ارتش آزاد سوریه، از گروههای مختلف نیز حمایت بعمل آورد. ترکیه نیز خواستار وحدت و یکپارچگی گروههای مورد بحث حول محور ارتش آزاد سوریه و دادن اولویت به مبارزه با رژیم اسد می باشد. هر دو کشور در راستای تحولات واقع، در برنامه آموزش و تجهیز که با هدف یاری تسلیحاتی و آموزش به مخالفین سوری آغاز شده است، شرکت جسته اند. مضافا براین به موجودیت نظامی ایران در خاکهای سوریه واکنش شدیدی نشان می دهند.
سیاستهای ترکیه و عربستان سعودی در رابطه با عراق نیز در کل همسو می باشد. هر دو کشور سیاستهای مذهب گرا در دوره مالکی را بشدت مورد انتقاد قرار داده و در چهارچوب پایان اقتدار مالکی اقداماتی انجام دادند. ترکیه و عربستان سعودی از حیدر عبادی نخست وزیر جدید عراق حمایت بعمل آورده و پیامهای مثبتی دادند. هر دو کشور از حکومت بغداد می خواهند که به سیاستهای تبعیض آمیز علیه سنی ها پایان بدهد.
ترکیه و عربستان سعودی در رابطه با بحران لیبی، موضع متفاوتی در میان گذاشتند. سال گذشته علیه حکومت طرابلس کودتایی ترتیب یافت. در پی این تحول دو حکومت جداگانه در طرابلس و طبرق تشکیل یافت. در پشت پرده این کودتا و تشکیل حکومت طبرق، حکومت السیسی در مصر قرار داشت. در حکومت طرابلس نیز سازمان اخوان المسلمین جای گرفت. حکومت عربستان سعودی اعلام داشت که حکومت طبرق، حکومت مشروع لیبی می باشد. ترکیه خواهان پیشبرد فعالیتهای مربوط به میانجیگری بین دو حکومت در لیبی و پایان دادن به دوگانگی در اداره کرد این کشور می باشد.
ترکیه و عربستان سعودی در مورد مسئله یمن نیز از موضع مشترکی پیروی می کنند. ترکیه از اقدام کشورهای خلیج فارس با رهبری عربستان سعودی حمایت بعمل آورد.
مهمترین اختلاف نظر بین ترکیه و عربستان سعودی را مسئله مصر تشکیل می دهد. فقط اقدامات ملک سلمان بن عبدالعزیز پادشاه عربستان سعودی می تواند به حل و فصل برخی نکات در این اختلاف نظر یاری بکند. ترکیه از انقلاب سال ۲۰۱۱ که منجر به سرنگونی رژیم حسنی مبارک گردید، حمایت بعمل آورد. علیرغم این، حکومت عربستان سعودی در این روند از رژیم مبارک جانبداری کرد.
اختلاف نظر بین دو کشور در پی بر سر کار آمدن اخوان المسلمین با انتخابات بعد از دوره حسنی مبارک و کودتای سال ۲۰۱۳ که منجر به پایان اقتدار محمد مرسی رئیس جمهور منتخب مصر گردید، جوانه زد. ترکیه از مشروعیت حکومت اخوان المسلمین که از طرق دموکراتیک به اقتدار رسیده بود، حمایت بعمل آورده و از طرف دیگر نیز حکومت کودتا را با لحن شدیدی مورد انتقاد قرار داد. حکومت وقت عربستان سعودی نیز از السیسی رهبر کودتا جانبداری کرده و اخوان المسلمین را سازمان تروریستی اعلام نمود.
در پی درگذشت ملک عبدالله پادشاه عربستان سعودی و آغاز اقتدار ملک سلمان پادشاه جدید این کشور، شانس آغاز صفحه جدیدی در روابط دو کشور شکل گرفت. ملک سلمان به روابط با ترکیه اهمیت استراتژیک قائل بوده و در رابطه با سیاست متوجه به مصر، نسبت به پادشاه سابق در نقطه نزدیکتری به ترکیه قرار دارد. سیاست مذهب گرای ایران در منطقه و اقدامات سازمان تروریستی داعش نیز یکی دیگر از عناصری ست که موجب نزدیکی ملک سلمان به ترکیه گردیده است. ملک سلمان در راستای از میان برداشتن گروههای حامی کودتا و السیسی گامهایی برمی دارد. عزل تویجری رئیس دیوان سلطنتی این کشور از مقام خود که یکی از مهمترین حامیان السیسی می باشد، به این امر صحه گذاشت.
تصور می کنم که روابط ترکیه و عربستان سعودی در روند آتی توسعه خواهد یافت. بهبودی روند مورد بحث می تواند روابط دو کشور را به سوی شراکت استراتژیک سوق بدهد. عربستان سعودی نیز می تواند در راستای این هدف، حکومت السیسی را تحت فشار قرار بدهد. میانجیگری عربستان سعودی بین ترکیه، مصر و اخوان المسلمین نیز امکان پذیر می باشد.
برون تردید توافق ترکیه و عربستان سعودی در زمینه حل بحرانهای منطقه ای، تحولی در راستای تغییر مسیر تمامی بحرانهای منطقه خواهد بود.