اختلافات دینی و دلایل این اختلافات

81932
اختلافات دینی و دلایل این اختلافات

دوستان در برنامه امروز دین و جامعه مدنی به صحبت پیرامون اختلافات دینی و دلایل این اختلافات خواهیم پرداخت.
خداوند متعال انسانها را از نظر رنگ پوست، قد، وزن، قدرت و سایر خصوصیات فیزیکی و روحی با اشکال متفاوتی خلق کرده است. بنابراین نمی توان 2 انسان متفاوت را پیدا کرد که از نظر خصوصیات فیزیکی کاملا شبیه یکدیگر باشند. همانطور که انسانها از نظر فیزیکی و روحی متفاوت هستند، واکنش آنها نسبت به حوادثی که در اطراف آنها اتفاق می افتد نیز متفاوت است. بر اساس فطرت انسانی، دو انسان متفاوت نمی توانند در مقابل حادثه ای واحد واکنش واحدی از خود نشان دهند. بویژه اگر این مسایل، موضوعات فلسفی و یا دینی عمیق و پیچیده ای باشد، اختلاف نظرها بیشتر مشهود خواهد بود. بنابراین تفاوت و اختلاف نظر بین انسانها یک چیزی کاملا عادی و فطری می باشد و بر این اساس نوع بشر در طول تاریخ در هر گامی که در راه تمدن برداشته، بطور مرتب با اختلاف نظرهای متفاوتی روبرو شده است.
قبل از هر چیز باید گفت که اسلام اختلاف نظرهای فکری بین انسانها را معقول و منطقی ارزیابی کرده و این امر را نتیجه طبیعی آزادی عقیده و فکر می داند. بدین دلیل خداوند با وجود قدرت بی منتهای خود، انسانها را بعنوان امتی واحد که از نظر ایمان، عمل، افکار و اندیشه ها مشابه باشند، خلق نکرده است. اگر خداوند متعال می خواست، می توانست انسانها را بعنوان ملتی واحد با افکار واندیشه های مشابه خلق نماید. در صورتیکه چنین کاری نکرده و آنها را بدر دستجات و گروههای مختلفی خلق کرده است. پس خداوند نخواسته است که همه انسانها امتی واحد باشند. خداوند در حالی که به همه انسانها توحیدپرستی و استقامت در راهش را امر کرده، در عین حال به مختلف و متفاوت بودن آنها نیز اجازه داده است.
این اختلافات و تفاوتها تا زمانی که در فلسفه وجودی امت خللی وارد نکند و باعث وارد آمدن صدمه مادی و معنوی بر آنها نگردد، همیشه سبب بوجود آمدن نتایجی به نفع انسانیت شده است. تمامی مکاتب فلسفی، مذاهب، نگرشهای اجتماعی و اقتصادی در واقع نتیجه این اختلافات و تفاوتهای فکری می باشند. تولید اندیشه های مختلف از سوی بزرگان و اندیشمندان نیز در واقع نتیجه همین تفاوتها و آزادی فکری حاکم بر جوامع آنها است. بعبارت دیگر اعتلای اندیشمندان و خدمت آنها به بشریت با آزادی دینی، علمی، اجتماعی، اقتصادی و بویژه سیاسی آنها، همچنین با ساختار اجتماعی جامعه ای که در آن زندگی می کنند و نیز فهمی که جامعه از آزادی اندیشه دارد، ارتباطی نزدیک و غیرقابل انکار دارد.
دلیل و منشاء اختلاف نظر بین انسانها بسیار متفاوت است. اختلاف نظرها از فطرت، ساختار ذهنی، محیط سیاسی – اجتماعی و دنیای کاری متفاوت آنها ناشی می شود. وقتی به سالهای آغازین ظهور اسلام نگاه می کنیم می بینیم که حضرت محمد (ص) سعی کرده است تا اوامر و اطلاعاتی را که از طریق وحی از خداوند دریافت می کرده، با دقت و اهتمامی ویژه به مردم منتقل کند. صحابه پیامبر نیز وقتی در درک و فهم چیزی مشکل داشتند، بطور مستقیم به شخص پیامبر مراجعه می کردند. بدین ترتیب تا زمانی که پیامبر در قید حیات بوده، بین صحابه پیامبر در رابطه با موضوعات دینی اختلاف نظری بوجود نمی آمد.
پس از وفات حضرت پیامبر، صحابه مجبور شدند تا اختلاف نظرهایی را که بر سر مسایل مختلف اسلامی داشتند، بر اساس قرآن و سنت پیامبر بین خود حل نمایند. صحابه با وجودیکه موارد اختلاف بین خود را با مراجعه به قرآن و سنت حل می کردند، اما در عین حال نیز در برخی موارد بین آنها اختلاف نظر بوجود می آمد. این امر نیز نتیجه طبیعت و فطرت متفاوت آنها بود. گرچه صحابه آن زمان، شخصیتهای مهم جهان اسلامی هستند، اما اختلاف نظرهای بوجود آمده بین آنها در آن دوره، تا به امروز ادامه یافته و پایه اصلی اختلافات مذهبی امروز را بوجود آورده است. حتی در برخی موراد مسلمانان علیه یکدیگر وارد درگیری و جنگ نیز شده اند و خونریزی های زیادی بر سر این موارد اختلاف بوجود آمده است. اینها در واقع اختلافاتی هستند که قرآن آنها را منع کرده است.
در برخی از احادیث به موارد اختلاف بین امت اسلامی بعنوان نشانه رحمت اشاره شده است. اما دین به اختلافات اساسی بین مسلمانها اجازه نمی دهد. قرآن حتی جهت اینکه برای مومنان مایه عبرت باشد به ذکر اختلافات قومهای پیشین پرداخته و یادآوری می کند که در نتیجه این اختلافات با چه بلاها و مصبیتهای بزرگی روبرو شدند. بر این اساس همه آیات قرآنی و احادیث، مسلمانان را دعوت به اتحاد و برابری می کند.
برای از بین بردن اختلافات بین جوامع مختلف، عالمان دینی برخی اصول خاصی را تعیین کرده اند. عالمان دینی برخی از اختلافات اعتقادی را که مغایرتی با قرآن و سنت نداشته باشد، جایز می شمارند. اما اختلافاتی که بر روح امت بودن آسیب رساند، در اعتقاد توحیدی خلل وارد آورد و موجب از هم پاشیدگی امت اسلامی گردد، به طور قطع منع شده است. عالمان اسلامی چه آنهایی که خیلی متعصب هستند و چه آنهایی که معتدل می باشند، اختلافات فکری را که خللی در اعتقادات اساسی اسلام وارد نسازد، جایز می شمارند.
بر اساس منابع دینی جهت جایز شمرده شدن اختلافات در موضوعات فقهی وجود شرایط ذیل ضروری است: 1- فردی که فکر جدیدی را در رابطه با موضوعات دینی مطرح می کند، باید مجتهد باشد. 2- در موردی که موضوع اختلاف می باشد، باید دلیل قطعی در جهث اثبات یک طرف وجود نداشته باشد. 3 – اختلافات فکری نباید مایه اختلافات اجتماعی قرار گیرد و در برابری و اتحاد مسلمانان خللی وارد آورد. 4- اختلافات فکری نباید در ماهیتی باشد که موجب بوجود آمدن تعصبات گردد. بعبارت دیگر اختلافات فکری در مورد مسایلی از قبیل مسجد، محراب و قبله که باعث بوجود آمدن خلل در اتحاد و برابری مسلمانان می شود، جایز نمی باشد.
بطور خلاصه می توان گفت که خداوند متعال، نوع بشر را با نعمتهای بیشمار و بی پایان خلق کرده است. بدون شک عقل در راس خصوصیاتی قرار دارد که انسان را از سایر موجودات متفاوت می کند. در سایه عقل، هر فرد بسته به پتانسیل و ظرفیت فکری خود در هر زمینه ای می تواند بیاندیشد و راه راست و حقیقی را پیدا کند. افکار و اندیشه هایی که محصول عقل هستند، در خیلی از موراد می توانند در نقطه ای مشترک متحد شوند، در برخی موارد نیز می توانند از همدیگر جدا شوند. بعبارت دیگر اینکه همه انسانها در موردی خاص درست مانند همدیگر بیاندیشند، غیرممکن است. این آزادی اندیشه تا زمانی که با روح قرآن و سنت مغایرتی نداشته باشد و در اتحاد و برابری امت واحد اسلامی خللی وارد نیاورد، معقول و منطقی می باشد. دین، در مورد برخی از عناصر ماورای عقل، بویژه در موارد اعتقادی به خارج شدن از خط قرآن و سنت به دیده خوب نمی نگرد. اما همانطور که در بالا نیز گفتیم، اختلافات فکری در موضوعات غیراعتقادی در مقدار و معیارهای معقول و منطقی جایز می باشد.  


برچسب ها:

خبرهای مرتبط