Түрікменстанмен табиғи газында үлкен келісім күтілуде

Ресей-Украина соғысынан кейін Еуропа көгілдір отын мәселесін бастан кешуде.

Түркия ресурстарды әртараптандыру бойынша көне құрлықтың ең маңызды серіктесі болып табылады.

Әзербайжан көгілдір отыны Ресей-Украина соғысы жалғасқан осы кезеңде Еуроодақ елдері үшін тіршіліктің арқауы болды.

Ресейден 2021 жылы 150 миллиард текше метр табиғи газ сатып алған Еуроодақ елдері мұны соғыстың ықпалымен 2022 жылы 43 миллиард текше метрге дейін азайтты.

Сондай-ақ 2021 жылы 413 миллиард текше метр болған құрлықтың табиғи газ қолданысы 2022 жылы 356 миллиард текше метрге, былтыр 330 миллиард текше метрге дейін азайған.

Ресейдің кейде 70 пайызға жеткен үлесі 15 пайызға дейін төмендеді. Өсіп келе жатқан құндылық Әзербайжан болды.

ЕО елдері Әзербайжаннан 11 миллиард табиғи газ сатып алды. Бұл Бакуге қоржындағы үлесін 7 пайызға дейін арттыруға мүмкіндік берді. Әзербайжанның барлық табиғи газы Түркия арқылы өтті.

Осы процесте Түркия табиғи газ орталығы болу жобасын жүзеге асырды. Еуропа елдеріне тек Әзербайжанның ғана емес, Түрікменстанның да табиғи газын сатудың жолын ашты.

Соңғы уақытта Түркия, Әзербайжан және Түрікменстанның түркімен газы үшін энергетикалық дипломатиясы күшейді.

Түркия мен Түрікменстан арасында 1 наурыз күні табиғи газ саласында ынтымақтастық туралы меморандумға қол қойылды.

Энергетика және табиғи ресурстар министрі Алпарслан Байрактар осы аяда бірінші кезеңде Түркияға 2 миллиард текше метрге дейін түрікмен газын тасымалдауға болатынын мәлімдеді.

Аталмыш соманың Түркияға жетуі үшін үш түрлі нұсқа қарастырылуда.

Осы баламаның бірі түрікмен газының “swap” әдісімен Иран арқылы Түркияға келуі. Тағы бір мәселе болса көгілдір отын алдымен Иран, одан кейін Әзербайжан арқылы тағы “swap” арқылы Түркияға келеді. Тараптар қазірше осы екі нұсқаны қарастырып жатыр. Дегенмен Түркияның энергия орталығы болу мақсаттарына жетуі үшін басқа нұсқаның маңызы зор.

Жоба "Каспий транзиттік табиғи газ жобасы" деп аталады.. Жоба жүзеге асқан жағдайда, миллиардтаған текше метр табиғи газдың Түркия арқылы Еуропа елдеріне сатылуынын жолы ашылады. Дегенмен, бұл жоба бастамас бұрын Каспий теңізінің экономикалық аймақтарын анықтау қажет. Ең маңыздысы – Иран, Ресей, Түрікменстан және Әзербайжанның толық келісімге келуі.

«Анадолу» агенттігінің көгілдір отын экспорттаушы елдер форумының «2050 жылға болжам» есебіне негізделген мәліметке қарағанда, Түрікменстан 13,9 триллион текше метр табиғи газ қорымен әлемде 4-ші орында тұр.

2010 жылы жыл сайын 40 миллиард текше метр табиғи газ өндірген Түрікменстан өндіріс күшін әрсалада күннен-күнге арттыруда. Елдегі өндіріс 2019 жылы 63,2 миллиард текше метрге, 2020 жылы 66, 2021 жылы 79,3, 2022 жылы 78,3, 2023 жылы 80,6 миллиард текше метрге дейін өсті.

Есепке қарағанда Түрікменстанның жылдық 2050 жылға дейін жылдық табиғи газ өндірісін 110 миллиард текше метрге дейін арттыруы болжалуда.

Түрікменстанда өндірілген газдың шамамен 35 миллиард текше метрі ел ішінде тұтынылса, 40 миллиард текше метрі Қытайға, қалған бөлігі Ресей, Өзбекстан және Иран арқылы Әзербайжанға экспортталады. Табиғи газ өндірісінің жартысына жуығын экспорттайтын Түрікменстан Қытайдың ең ірі газ жеткізушісі болып табылады.

Елдегі табиғи газдың болжамды қоры 50 триллион текше метрден асады.

2010-да жыл сайын 40 миллиард текше метр табиғи газ өндірген Түрікменстан өндіріс күшін күннен-күнге арттыруда. Елдегі өндіріс 2019 жылы 63,2 миллиард текше метрге, 2020 жылы 66, 2021 жылы 79,3, 2022 жылы 78,3, 2023 жылы 80,6 миллиард текше метрге дейін өсті.

Елдегі табиғи газдың болжамды қоры 50 триллион текше метрден асады.

Түрікменстан газын Өзбекстан, Қырғызстан және Тәжікстан арқылы Қытайға тасымалдайтын 4 кезеңді Орталық Азия-Қытай құбыр желісі 2009 жылы пайдалануға берілді. Желінің қуаттылығы жылына 55 миллиард текше метр газды Қытайға жеткізуге мүмкіндік береді. Желінің өткізу қабілетін 2030 жылдың соңына дейін 80 миллиард текше метрге дейін арттыруға болатыны айтылды.

Табиғи газ саудасында балама құбыр желілері жобаларында жұмыс істеп жатқан Түрікменстан құрылысы соңғы сатыға келген 1814 шақырымдық Түрікменстан-Ауғанстан-Пәкістан-Үндістан (TAPI) табиғи газы арқылы болашақты Ауғанстан, Пәкістан және Үндістанға жыл сайын 33 миллиард текше метр газ сатуды мақсат етіп отыр.

Табиғи газ өндірісі мен экспортын арттыру жолындағы талпыныстарын жалғастырған Түрікменстан 2019-да жыл сайын Ресеймен 5,5 миллиард текше метр газ сату туралы 5 жылдық келісімге қол қойды. 2021 жылы жасалған «swap» келісімі аясында Иран арқылы Әзербайжанға жыл сайын шамамен 2 миллиард текше метр газ сатады. Түрікменстаннан импорттаған газы өткен жылы 1,5 миллиард текше метрді құрады.

Еуроодақтың теңдікке қосылуымен Түрікменстанның жылдық табиғи газ саудасын 20 миллиард текше метрге арттыра алатыны атап көрсетілген. Түркияның энергия орталығына айналу жобасы да елдің бұл тұрғыда жұмысын жеңілдететін ең маңызды элемент.