Апталық Анализ 40

Сайлаудан кейін Түркияның сыртқы саясаты туралы сөз қозғайтын маңызды бір кезеңдеміз. Сайлауда жеңіске жетсе, Президент Ердоған Түркияның сыртқы саясатында сабақтастық жасайтынын бұдан бұрын айтқан болатынбыз. Жаңа кезеңдегі сыртқы саясаттағы өзекті тақырыптар қандай болмақ? Ал бізді қандай сыртқы саяси үдеріс күтіп тұр?

Сирия түрік сыртқы саясатының күн тәртібіндегі ең маңызды мәселе сияқты. Сирия Түркияны көп жағынан қатты алаңдататын мәселе. Олардың қатарында терроризммен күрес, босқындарды елге қайтару, АҚШ сынды актерлермен қарым-қатынстарды анықтау тақырыптар бар.  Осы себепті Президент Ердоғанның бірінші міндеті Сирияда жалғасып жатқан процесті бұзбай сәтті аяқтау болмақ. Ағымдағы үдеріс тұрғысынан қарастырсақ, белгілі бір жол картасы қалыптасқаны байқалады. Мәскеуде өткен сыртқы істер министрлерінің соңғы саммитінде бұл жол картасының төрттіқ форматта жүзеге асырылатыны белгілі. Босқындарды қайтару, террористтермен күресу және Сирияда жан-жақты мәселені шешу осы жол картасының мақсаттары арасында. Түркияның босқындарды қайтару үшін қазірдің өзінде нақты қадамдар жасап жатқанына куә болып отырмыз. Жақында Сирияның солтүстігінде қайтару үшін іске қосылған инфрақұрылымдық жоба осы саясаттың нақты нәтижелерінің бірі болып табылады. Алайда YPG мәселесінің қалай шешілетіні және қандай күнтізбеде ілгерілеуі туралы нақты ақпарат жоқ.

Екінші жағынан, босқындардың Асад басқаратын аймақтарға қалай оралатыны әлі жұмбақ. Алайда босқындардың Асад бақылауындағы аймақтарға оралғысы келмейтіні анық. Өйткені бұл аймақтарда босқындар үшін үлкен алаңдаушылық бар. Бірақ осы тұста Асад пен араб елдері арасында соңғы айлардағы келіссөздердің босқындарды да қамтығанын ескерсек, бұл тұрғыда ең ұтатын ел Түркия деп айта аламыз. Сондықтан босқындарды араб елдерімен қайтару процесін синхрондау процестің сау және жоспарлы түрде жұмыс істеуін қамтамасыз ете алады.

Әрине Сирия мәселесін тек босқындар және лаңкестікпен күрес аясында шешу мүмкін емес. Кешенді шешімге қол жеткізу үшін Женева процесін іске қосу қажет. Басқаша айтқанда, Біріккен Ұлттар Ұйымы Қауіпсіздік Кеңесінің 2254 қарары аясында конституцияның жазылуы, Сирияда сайлау өткізілуі және өтпелі кезеңнің жобалануы қажет болады. Сириядағы барлық динамикаға назар аударсақ, бұл нысана әлі де алыс деп айтуға болады.

Жаңа кезеңде өте маңызды деп санайтын тағы бір сыртқы саясат тақырыбы – Украинада жалғасып жатқан соғыс. Түркияның соғыс бойы ұстанған сыртқы саясаты қарастырылғанда, Украина дағдарысы бізге Түркияның сыртқы саясат көзқарасының келесі жол картасына әсер ете алатындай маңызды екенін көрсетеді. Түркияның бірінші міндеті  – қазіргі жағдайын тұрақты түрде сақтау. Яғни Түркия Украина дағдарысында араағайындық  қызметін жалғастырып, әлемді де алаңдатқан маңызды мәселелерде ұстанымын нығайтып, соғыстың тереңдеуіне немесе басқа елдерге таралуына жол бермеуге тырысады. Ресеймен қарым-қатынас  Украина дағдарысымен тығыз байланысты.

Әрине Түркия-Ресей қарым-қатынасының шеңбері айтарлықтай кең. Бұл тек Украинамен ғана шектелмейді. Украинаның шешуші актер екені де анық. Сондықтан Украинада үлкен өзгеріс болуы екіталай. Соғыс бағытының өзгеруімен қатар Түркия мен Батыс арасында жаңа қарым-қатынас үлгісінің жасалуы керек екені баршаға аян. Түркияның Еуропа мен НАТО үшін маңыздылығы енді тіпті айқын болды.

Екінші жағынан, Еуропа мен АҚШ-тың Ресейді Украинадағы сәтсіздікке апару саясатының  қаншалықты жалғасатыны да маңызды мәселе. Сондай-ақ, қазіргі саясаттың көп жұмыс істемейтіні, соғысты жалғастыруға қызмет етіп, ақырында бүкіл Еуропаны тұрақсыздандыратын динамикаға айналғаны өте анық. Осы себепті мен Түркияның Украина дағдарысына байланысты ұстанған ұстанымы үшін Түркияға қысым жасау мүмкіндігін көрмеймін. Жаңа кезеңде Еуропа мен Түркия арасында Түркияның стратегиялық маңызының артуына негізделген жаңа қарым-қатынас үлгісін жасау қажет. Осы себепті Еуропа мен Түркия арасында Украина дағдарысының  тіпті көп қауіп төндіруіне қарсы жаңа бір геосаяси жақтан ымыраласуы керек. Бұл ымыраласуда Түркияның ұстанымы айқын. Түркияның мүдделері мен қауіпсіздігі тек Еуропамен үйлестірілуі керек. Яғни Еуропамен екі түрлі майданға орын алу немесе Еуропаның Ресейге қарсы ұстанымын күмәнсіз қабылдау. Бұл Түркия-Еуропа қарым-қатынасындағы жаңа кезеңнің ең маңызды ұраны болмақ.

Жаңа кезеңнің маңызды тақырыптарының бірі Түркия мен АҚШ арасындағы қарым-қатынастар болмақ. Жақсы кезеңді бастан өткеріп жатырмыз деп айту мүмкін емес. Түрік-Америка қарым-қатынастарының динамикасы, ортақ мүдделерді және қауіп-қатерді қабылдау айтарлықтай өзгерістерге ұшырады. Енді халықаралық жүйенің өзгеруінің негізгі динамикасы Түрік-Америка қатынастарына да әсер етуде. Ортақ мүдделі салаларда әлі де сабақтастық элементтері бар. Бірақ мүдделері ортақ емес мәселелер де аз емес. Мысалы терроризммен күрес – соның бірі. Алайда YPG мәселесі Түркия үшін ортақ қауіптен гөрі АҚШ-қа негізделген қауіп ретінде қарастырылуда. Бұл мәселені шешпей, Түрік-Америка қарым-қатынастарында үлкен ілгерілеушілікке жету мүмкін емес сияқты. Әрине жаңа кезеңде ілгерілеуді күтетін басқа мәселелер бар. Мысалы жақын арада F 16 тақырыбы бойынша ілгерілеуге болады. Екіжақты қарым-қатынаста экономика да тақырып ретінде айта аламыз. Екіжақты сауда қарым-қатынасындың 100 миллиард долларға жетуі  басты фактор ретінде қарастырылады. Түрік-Америка қарым-қатынасында жаңа стратегиялық жүйе қажет. Түркия-Еуропа қарым-қатынастарында болғандай, Түркия да жаңа кезеңде де дәл осындай геосаяси ұстанымды  қабылдайды. Басқаша айтқанда, Түркия өз өңіріне негізделген көзқарасты көрсетеді.

Жаңа кезеңнің ең қызықты тақырыптарының бірі - Таяу Шығыс және аймақтағы қалыпқа түсу жағдайы. Бұл сыртқы саясаттағы маңызды бір тақырып  ретінде жалғасады. Түркияның аймақтық қалыпқа түсуін қолдайтынын айта аламыз. Мұндай аймақтық конъюнктура әсіресе Түркияның экономикалық мүдделеріне қызмет етеді. Таяу Шығыспен қарым-қатынаста жаңа кезең басталады.

Сайлаудан кейінгі түрік сыртқы саясатында Түркі мемлекеттері ұйымы арқылы Орталық Азияда белсенді кезең болады. Азия бастамасы жалғасады.  Африкамен қарым-қатынас жаңа бір деңгейге  жетеді. Халықаралық жүйе шиеленісіп, аймақ қалыпқа  түсіп келе жатқан уақытта Түркия осы екеуін біріктіретін көзқарасты қабылдау арқылы халықаралық мәртебесін одан әрі нығайтады.