Η κρίση των Ηνωμένων Εθνών

Με τη λήξη του Ψυχρού πολέμου, ο ΟΗΕ αν και έχει γίνει πιο κεντρικός στο παγκόσμιο σύστημα διακυβέρνησης, δεν υπέστη μετασχηματισμό παράλληλο με τον μετασχηματισμό του διεθνούς συστήματος.

Μια ανάλυση του καθηγητή Μουράτ Γιεσίλτας, διευθυντή Ερευνών Ασφαλείας στη SETA.

Στο παγκόσμιο σύστημα με επίκεντρο τις ΗΠΑ που προκαλείται από τη μονοπολικότητα, ο ΟΗΕ μετατράπηκε όλο και περισσότερο σε μια τακτική «συσκευή» και όχι σε στρατηγικό θεσμό. Αν και απέδειξε την ύπαρξη του στην ανθρωπιστική παρέμβαση, δεν ήταν αναποτελεσματικός έναντι της επιθετικότητας των σερβικών γεωπολιτικών φιλοδοξιών στα Βαλκάνια και έναντι των πολιτικών εθνοκάθαρσης στην Αφρική. Η εθνοτική εξόντωση 8.000 μουσουλμάνων της Βοσνίας Ερζεγοβίνης στην περιοχή του ΟΗΕ που ελέγχεται από την Ολλανδια έδειξε σε ποια κρίση βρισκόταν το σύστημα των Ηνωμένων Εθνών. Η πρόληψη μεγαλύτερων σφαγών με την επέμβαση του ΝΑΤΟ αντί του ΟΗΕ στο Κόσοβο έδειξε πώς λειτούργησε το σύστημα βέτο στον ΟΗΕ. Η παγκόσμια κρίση διακυβέρνησης, που προκλήθηκε από τις γεωπολιτικές, πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές ρήξεις παγκόσμιας κλίμακας που σημειώθηκαν μετά τον Ψυχρό πόλεμο, έκανε τις "δυσλειτουργίες" του ΟΗΕ να αποκαλυφθούν περισσότερο. Σήμερα, τα Ηνωμένα Έθνη αντιμετωπίζουν μια βαθύτερη κρίση από ποτέ στην ιστορία της. Αυτή η κρίση, η οποία θέτει μια άμεση πρόκληση στη θεμελιώδη φιλοσοφία του ΟΗΕ, φέρνει μαζί της μια συνολική αμφισβήτηση της νομιμότητας του Οργανισμού. Η βάση της κρίσης νομιμότητας είναι ότι ο ΟΗΕ εξακολουθεί να παραδίδεται σε πενταμερή δομή παρά όλες τις γεωπολιτικές αλλαγές. Το παγκόσμιο σύστημα αντιμετωπίζει έναν βαθύ μετασχηματισμό μετά τον Ψυχρό Πόλεμο και αυτός ο μετασχηματισμός δείχνει ότι είναι αδύνατο για τις πέντε χώρες να διατηρήσουν τη θέση να έχουν λόγο εντός των Ηνωμένων Εθνών. Το πολυπολικό και πολυκεντρικό διεθνές σύστημα διαμορφώνεται από ανερχόμενες δυνάμεις που δεν θέλουν να παραδώσουν τη μοίρα τους στις αποφάσεις των πέντε χωρών. Αυτό δείχνει ότι ο ΟΗΕ απέχει πολύ από το να αντικατοπτρίζει την τρέχουσα γεωπολιτική ισορροπία δυνάμεων. Από την άλλη πλευρά, ο ΟΗΕ αντιμετωπίζει μια βαθιά κρίση εκπροσώπησης. Είναι πολιτισμικά μακριά από πολυπολιτισμικό και έχει δυτικοκεντρικό χαρακτήρα. Το πρόβλημα αποδοτικότητας καθιστά επίσης αδύνατο για τον ΟΗΕ να συνεχίσει με τη σημερινή του μορφή. Υπάρχει ο ΟΗΕ που δεν λαμβάνει έγκαιρα μέτρα σε διεθνείς κρίσεις, αφήνει περιθώρια για την εμβάθυνση των κρίσεων και αφήνει τη λύση των κρίσεων σε στενά συμφέροντα. Η διαφάνεια επιτείνει το πρόβλημα νομιμότητας που αντιμετωπίζει ο ΟΗΕ. Ο τρόπος λήψης των αποφάσεων, η ασυνέπεια των αποφάσεων με τη φύση των κρίσεων δείχνουν ότι ο ΟΗΕ σταδιακά απομακρύνεται από το να είναι ένας διαφανής οργανισμός. Είναι δύσκολο για μια τέτοια δομή να παρέχει σταθερότητα στο παγκόσμιο σύστημα και οδηγεί επίσης τα κράτη να δημιουργήσουν μηχανισμούς που θα παράγουν τις δικές τους λύσεις. Το βαθύ σοκ του παγκόσμιου συστήματος, ειδικά μετά την επιδημία Covid 19, δείχνει ότι βρισκόμαστε στην παραμονή μιας συνολικής μεταμόρφωσης του χαρακτήρα της διεθνούς πολιτικής από τον Ψυχρό πόλεμο. Αυτός ο μετασχηματισμός δείχνει όχι μόνο την αναπροσαρμογή της κατανομής της εξουσίας αλλά και τη μετατόπιση του κέντρου βάρους από τη Δύση στην Ανατολή. Η γεωπολιτική εποχή των διακοσίων χρόνων στην οποία κυριαρχούσε η γεωπολιτική κυριαρχία της Δύσης, μπορεί να επιφέρει τη γέννηση μιας νέας γεωπολιτικής εποχής με τη γεωπολιτική εξισορρόπηση της Ανατολής. Η μεταρρύθμιση του ΟΗΕ είναι ένα πιο σημαντικό και επείγον ζήτημα από οτιδήποτε άλλο στη νέα εποχή, όταν η κατανομή της εξουσίας και η γεωπολιτική τάξη θα υποστούν μια ριζική αλλαγή, αλλά θα εμφανιστεί ένα πολύ υβριδικό παγκόσμιο σύστημα, σε αντίθεση με τις προηγούμενες περιόδους. Η κρίση νομιμότητας του ΟΗΕ θα ενταθεί εάν δεν λάβει υπόψη την παγκόσμια κατανομή της εξουσίας και δεν μπορεί να παράσχει μια αποτελεσματική και δίκαιη λύση στα παγκόσμια προβλήματα εγκαίρως. Αυτή η κρίση μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση εναλλακτικών κανόνων μέσα στην τρέχουσα διεθνή έννομη τάξη και μπορεί να οδηγήσει στο σχηματισμό ενός παράλληλου νομικού σύμπαντος. Οι αποφάσεις που ελήφθησαν από εναλλακτικούς περιφερειακούς σχηματισμούς στον άξονα της πολιτικής, της οικονομίας και της ασφάλειας δείχνουν ότι οι περιφερειακά νόρμες έχουν αρχίσει να αντικαθιστούν τις νόρμες με επίκεντρο τον ΟΗΕ. Από την άλλη πλευρά, η δημιουργία εναλλακτικών περιφερειακών οργανώσεων αντί του ΟΗΕ ως υπερεθνικής δομής μπορεί να προκαλέσει την πλήρη καταστροφή ή αναποτελεσματικότητα του ΟΗΕ.