Παγκόσμια Προοπτική (2018-47)

*του Κουντρέντ Μπουλμπούλ

Όταν μιλάμε για οριενταλισμό εννοούμε τις μελέτες δυτικών ερευνητών σε σχέση με την πολιτική, κοινωνική, πολιτιστική, θρησκευτική, εθνική, ανθρωπολογική πτυχή των ανατολικών κοινωνιών που από μία διάσταση σχετίζονται με τον ιμπεριαλισμό και από μια άλλη θεωρούνται εξωτικές.

Η έννοια περιέχει άλλωστε ένα αρνητικό νόημα για προσεγγίσεις που κοιτάζουν τις ανατολικές κοινωνίες από έξω, τις περιφρονούν και τις βλέπουν ως παθητικό αντικείμενο παρά ενεργητικό.

Οι μελέτες περί οριενταλισμού έχουν χάσει πια το νόημά τους την σήμερον ημέρα. Αλλά έχουν σημαντικά αλλάξει μορφή. Δεν είναι πλέον τόσο αναγκαίο να πηγαίνουν οι δυτικοί ερευνητές στην ανατολή οι ίδιοι για να ασχοληθούν με το αντικείμενό τους όπως γινόταν παλαιότερα. Διότι τώρα πια ερευνητές από ανατολικές χώρες είναι πιο πρόθυμοι να πηγαίνουν στις δυτικές χώρες για να τους δίνουν τις αναγκαίες πληροφορίες.

Η θλιβερή μας ιστορία 200 χρόνων

Χώρες όπως η Τουρκία και η Ιαπωνία που δεν μπόρεσαν να κρατηθούν γερά απέναντι στον δυτικό πολιτισμό, εδώ και σχεδόν 200 χρόνια στέλνουν ειδικούς, φοιτητές, ακαδημαϊκούς και υπαλλήλους στην δύση. Και σήμερα πολλές χώρες από την Αφρική, τα Βαλκάνια, την Μέση Ανατολή και την Λατινική Αμερική, χώρες όπως η Κίνα και η Ινδία ακολουθούν μια ανάλογη μέθοδο. Προσωπικό που ασχολείται με την γνώση, τον πολιτισμό και την παιδεία, όχι μόνο από πανεπιστήμια αλλά και όλα τα αρμόδια υπουργεία και δημόσιους φορείς, αποστέλλεται στις δυτικές χώρες. Εργάζονται με τις περιορισμένες δυνατότητές τους, αγνοώντας πολλά υποχρεωτικά τους έξοδα και πληρώνοντας μεγάλο κόστος προκειμένου να δουν το απόθεμα, την επιστήμη και την τεχνολογία της δύσης από κοντά και να φέρουν στις χώρες τους τα απαραίτητα. Επιτυγχάνουν όμως τον στόχο; Εφόσον εδώ και 200 χρόνια συνεχίζεται η αποστολή ανθρώπων στη Δύση για εκπαίδευση, σημαίνει ότι αυτό δεν ισχύει. Ένας καθηγητής μας είχε πει κάποτε: «Οι Ιάπωνες πήραν την επιστήμη και τεχνολογία της δύσης και επέστρεψαν στις χώρες τους ενώ οι δικοί μας επέστρεψαν ως ποιητές». Ο Σεζαΐ Καράκοτς εξηγεί πολύ ωραία στο ποίημα του «Masal» (παραμύθι) την θλιβερή ιστορία 200 χρόνων του ταξιδιού και της εξαφάνισης στη δύση μέσω ενός πατέρα με επτά παιδιά.

Να πηγαίνεις στη δύση για να μάθεις την χώρα σου

Είναι θλιβερό φαινόμενο το γεγονός ότι οι φοιτητές, οι ακαδημαϊκοί, οι δημόσιοι λειτουργοί, οι ερευνητές που πηγαίνουν σε ξένες χώρες για να λάβουν το απόθεμα γνώσης και την μέθοδο εργασίας και να συνεισφέρουν στην εξέλιξη των χωρών τους, συνήθως δεν επιστρέφουν. Αν τα πανεπιστήμια, οι δημόσιοι φορείς των χωρών που στέλνουν προσωπικό στο εξωτερικό κάνουν μια σύντομη έρευνα για το θέμα με το οποίο ασχολούνται τα άτομα αυτά, εύκολα θα το διαπιστώσουν

Οι ερευνητές που πηγαίνουν στις δυτικές χώρες, οι δημόσιοι λειτουργοί, οι φοιτητές μελετούν κυρίως θέματα που αφορούν τις χώρες τους παρά τις ξένες χώρες. Όποτε επισκέπτομαι μια δυτική χώρα και συζητώ με ακαδημαϊκούς που βρίσκονται εκεί ή με άλλους που έχουν επιστρέψει στην Τουρκία από το εξωτερικό συνειδητοποιώ αυτό ακριβώς και λυπάμαι.

Αντί να γίνεσαι ειδικός Δύσης για την χώρα σου, να γίνεσαι ειδικός Τουρκίας για την Δύση

Όσοι πηγαίνουν στην δύση για να εκπαιδευτούν από μη δυτικές κοινότητες, για λόγους διάφορους μελετούν κυρίως θέματα που αφορούν τις δικές τους χώρες, γεγονός το οποίος γεννάει αποτελέσματα πολύ πιο διαφορετικά και κάποιες φορές εντελώς αντίστροφα από αυτό που επιδιώκεται. Στην περίπτωση αυτή οι χώρες μεταφέρουν το δικό τους απόθεμα με τα δικά τους λεφτά στη Δύση. Όταν αυτοί που φεύγουν στην δύση πηγαίνουν όχι έχοντας μελετήσει ένα θέμα για την δύση αλλά έχοντας μελετήσει ένα θέμα για την χώρα τους, όταν επιστρέφουν δεν συμπληρώνουν το απαιτούμενο κενό. Επειδή εργάζονται πάνω σε ένα θέμα που σχετίζεται με την χώρα τους, εξειδικεύονται σε θέματα που χρειάζεται η δύση σε σχέση με την χώρα τους. Παράδειγμα στην Τουρκία, παρότι στέλνουμε ανθρώπους εδώ και 200 χρόνια ο αριθμός των ειδικών για χώρες όπως ΗΠΑ, Γερμανία και Γαλλία όπου στείλαμε τους περισσότερους, είναι αρκετά περιορισμένος. Αντιθέτως είναι πολύ περισσότεροι αυτοί που έχουν σπουδάσει σε χώρες της δύσης με κονδύλια της Τουρκίας και έχουν εξειδικευτεί σε ότι έχει να κάνει με την Τουρκία. Ενώ είναι δύσκολο να βρεθεί ένας ειδικός σε θέματα που αφορούν τις δυτικές χώρες, σε θέματα που αφορούν την Τουρκία αυτοί οι ειδικοί εμφανίζονται συχνά σε ραδιόφωνα, τηλεοράσεις και ιστοσελίδες.

Όταν αυτοί που από μη δυτικές κοινωνίες πηγαίνουν στα δυτικά κράτη και μελετούν θέματα όπως παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις χώρες τους, εθνικά ζητήματα, μειονοτικά, στρατηγικά και θρησκευτικά κινήματα, τότε δεν υπάρχει πλέον ανάγκη για οριενταλιστικές μελέτες από πλευράς δυτικών. Διότι ένας δυτικός ερευνητής μαθαίνει μια γλώσσα και τις διαφορές μεταξύ κοινωνιών για να αναλύσει καλύτερα το θέμα του και όλο αυτό είναι χρονοβόρο και κοστίζει. Είναι όμως πολύ πιο πρακτικό και από άποψη χρόνου και κόστους, να διαθέτει κάποιος μια δυτική οπτική και με τα κονδύλια της χώρας του να πηγαίνει στην δύση και να μελετά την χώρα του μέσα από δυτικές θεωρίες και μεθόδους. Είναι μια πολύ ευφυής ενασχόληση να μετατρέπεις ανθρώπους που έρχονται στη δύση με κονδύλια των χωρών τους σε ειδικούς της δύσης σε πεδία στα οποία έχει ανάγκη η δύση. Είναι πράγματι μια εκλεπτυσμένη δουλειά.

Το πρόβλημα πηγάζει μόνο από την χώρα που πηγαίνεις; Την επόμενη φορά που θα είμαστε μαζί, θα αναφερθούμε στις συνέπειες της προσπάθειας κάποιου να αναζητά μέλλον στην χώρα του εργαζόμενος για την δύση.  Αλλά να πούμε από τώρα ότι το πρόβλημα δεν προκύπτει μόνο από τις χώρες που πηγαίνουν τα άτομα που αναφέραμε αλλά ένα μικρότερο κομμάτι του προβλήματος από τις δυτικές χώρες.

* Ο Κουντρέντ Μπουλμπούλ είναι κοσμήτορας της σχολής Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Μπεγιαζίτ στην Άνκαρα.