თურქული საგარეო პოლიტიკის მაჯისცემა  02-2025

თურქული საგარეო პოლიტიკის მაჯისცემა  02-2025

სირიის რევოლუცია, თურქეთი და მსოფლიო

სამოქალაქო ომი, რომელიც დაიწყო 2011 წელს, როდესაც ასადის ხელმძღვანელობით ბაასის რეჟიმმა მძიმე იარაღით უპასუხა თავიანთი მოთხოვნების გამოსახატავად ქუჩაში გამოსულ სირიის ხალხს, ნაწილობრივ დასრულდა ცოტა ხნის წინ, სირიის ეროვნული არმიის (SMO) და ჰეიათ თაჰრირ შამის (HTŞ) დამასკოში შესვლით. 8 დეკემბრიდან სირიაში სრულიად ახალი პოლიტიკური რეალობა შეიქმნა. ეს რეალობა განიხილება როგორც ახალი ეტაპის დასაწყისი, რომელიც ფუნდამენტურ ცვლილებებს მოიტანს როგორც სირიის შიდა წესრიგში, ასევე საერთაშორისო ურთიერთობებში.

როგორც ვოლტერმა ხუმრობით თქვა წმინდა რომის იმპერიის შესახებ, რომელმაც თითქმის ათასი წელი შეინარჩუნა ძალა და მმართველობა - „ის აღარც წმინდაა, აღარც რომაული და აღარც იმპერია“. დღეს გლობალურ დონეზე ჩვენ წინაშე მდგარი პრობლემა კი შემდეგია: დაახლოებით 2,5 საუკუნის შემდეგ, ლიბერალური მსოფლიო წესრიგი თავის უკანასკნელ დღეებში აღარც ლიბერალურია, აღარც მსოფლიო მასშტაბის და აღარც წესრიგშია. სულ უფრო რთული ხდება მსოფლიოზე როგორც ერთ მთლიანზე საუბარი. გლობალური ჩარჩოების შექმნის მცდელობები მარცხით დასრულდა. პროტექციონიზმი იზრდება, გლობალური სავაჭრო მოლაპარაკებები უშედეგოა. არსებობს ძალიან ცოტა წესი, რომელიც არეგულირებს კიბერსივრცის გამოყენებას, რომელიც ახალ ძალთა ცენტრად ჩამოყალიბდა. ყალიბდება უნიკალური რეგიონული წესრიგები თუ უწესრიგობები. ამის საუკეთესო მაგალითია ის, რაც ახლო აღმოსავლეთსა და სირიაში ხდება.

დღევანდელი მსოფლიო არ ჰგავს 1939-1991 წლების იდეოლოგიური დაპირისპირების მსოფლიოს; ის უფრო მეტად გვახსენებს პირველი მსოფლიო ომის წინა ათწლეულებს. შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ახლა ვართ მოწმენი ეროვნული ძალების ომისა, სადაც გლობალური და რეგიონული ძალები აღმავლობასა და დაღმასვლას განიცდიან. აშშ, როგორც დომინანტი იმპერიული ძალა, მუდმივად ცდილობს სტატუს-კვოს შენარჩუნებას. მეორე მხრივ, გაძლიერებული მოთამაშეები, როგორებიც არიან ჩინეთი, დიდი ბრიტანეთი და თურქეთი, უკმაყოფილონი არიან აშშ-ს არაპროპორციული ძალაუფლებისა და სიმდიდრის განაწილებით. მრავალეროვნული სტრუქტურები, როგორიცაა რუსეთის ფედერაცია და ევროკავშირი, ეძებენ თავიანთ ძველ დიდებულ დღეებს. დასავლეთს ეშინია საბჭოთა კავშირის დაბრუნების; რუსეთს კი - დასავლეთის მხარდაჭერით რეჟიმის ცვლილების ტალღის. ორივე მხარის საერთო შიში კი, მათი გამოთქმით, არის „რადიკალური ისლამი“.

მსოფლიოს ზოგად მდგომარეობას თუ შევხედავთ, არ არის მოსალოდნელი ისეთი დიდი იდეოლოგიური ბრძოლა, როგორიც იყო 1945-1989 წლებში. სინამდვილეში არც ახალი „რკინის ფარდა“ ჩანს. დომინანტ მსოფლიო ძალასთან ერთად არსებობენ აღმავლობისა და დაღმასვლის გზაზე მყოფი ძალები (რომლებსაც სურთ აშშ-ს დომინირების შემცირება, მაგრამ ჯერ არ არიან საკმარისად ძლიერები ამ მიზნის მისაღწევად). ეს სიტუაცია იწვევს გარკვეულ უთანხმოებას ექსპერტებს შორის. ზოგიერთ ექსპერტს აქვს ტენდენცია, მიმართოს ცივი ომის ნოსტალგიას არსებული მდგომარეობის გასააზრებლად, მაგრამ ეს არ არის სწორი შედარება. არსებული სიტუაცია უფრო ჰგავს მე-19 საუკუნის მეორე ნახევარს, ახლად აღმოცენებული დიდი ძალების კონკურენციის ეპოქას, როდესაც სახელმწიფოთა შორის ურთიერთობები ეფუძნებოდა არა იდეოლოგიურ სიმართლეს, არამედ ეროვნულ ინტერესებს.

დღევანდელი გადასახედიდან თურქეთი სირიაში არა მოკლევადიან, არამედ გრძელვადიან პერსპექტივაში ერთ-ერთი გამარჯვებული გახდა. იმის გამო, რომ დამხობილი ასადის რეჟიმი იყო უმცირესობის ეთნიკური და რელიგიური/სექტანური დიქტატურა, ირანი იყო უცხო შიიტი დამპყრობელი და რუსეთი დაბინძურებული იყო მისი მხარდაჭერით ასადისა და ირანის მიმართ და სხვა არაფერი ჰქონდა, გარდა საჰაერო ბაზებისა, რომელიც მან განალაგა სირიის ტერიტორიაზე. მეორე მხრივ, აშშ ლეგიტიმაციის პრობლემაში შევიდა ტერორისტული ორგანიზაცია PKK-ის სირიის შტოსთან მოქმედებით. თურქეთისთვის კიდევ ერთი ხელსაყრელი წერტილი არის ის, რომ თურქეთს - გეოგრაფიულად - უადვილდება სამხედრო ნაწილების გაგზავნა სირიაში ძალის გამოსაყენებლად, რუსეთთან და ირანთან შედარებით.

თურქეთი 2011 წლის მარტიდან, როდესაც სირიაში მოვლენები დაიწყო, მხარს უჭერდა ასადის რეჟიმის საწინააღმდეგო მოძრაობებს (თავდაპირველი საერთაშორისო კონსენსუსის დარღვევის შემდეგაც კი, საერთაშორისო არენაზე მარტო დარჩენის ფასადაც). გარდა ამისა, 2016 წელს „ევფრატის ფარის“ ოპერაციით, საერთაშორისო სამართლიდან გამომდინარე უფლებების გამოყენებით, უშუალოდ ჩაერია სირიის ტერიტორიაზე. „ევფრატის ფარის“ ოპერაციიდან დღემდე თურქეთი, თავისი სამოქალაქო, სამხედრო და სხვა ელემენტებით, რეგიონში სირიის ხალხის გვერდით იდგა და აგრძელებს ამ ბრძოლისთვის როგორც მატერიალური, ისე მორალური ფასის გადახდას. შესაბამისად, ეს ბრძოლა აღარ არის მხოლოდ სირიის ხალხის თავისუფლებისთვის ბრძოლა, ის თურქეთისთვის არსებობის საკითხად იქცა. მომავალში სირიაში განვითარებული დადებითი სცენარი თურქეთის საგარეო პოლიტიკისთვის არა მხოლოდ სირიაში, არამედ ყველა ფრონტზე მნიშვნელოვან მოგებას მოიტანს.