აქტუალური თემის ანალიზი 35-2024
რეგიონული ომის რისკი ახლო აღმოსავლეთში
აქტუალური თემის ანალიზი 35-2024
რეგიონული ომის რისკი ახლო აღმოსავლეთში
ახლო აღმოსავლეთი, რომელიც ხშირად იყო დაძაბულობის ცენტრი, ახლა შესაძლოა ისრაელის, ჰეზბოლასა და ირანს შორის კონფლიქტის ესკალაციასთან ერთად ახალ დაძაბულობის ცენტრად იქცეს. ეს კონფლიქტი არ არის მხოლოდ ადგილობრივი საკითხი, არამედ უფრო ღრმა და რთული დინამიკის გამოვლინებაა, რომელიც ყალიბდება ათწლეულების განმავლობაში. მიმდინარე კონფლიქტები უფრო ფართო სტრატეგიული ბრძოლის ემბლემაა, რომელიც მოიცავს არა მხოლოდ ჩართულ მხარეებს, არამედ სხვა რეგიონულ და გლობალურ აქტორებს. ბოლო თვეებში მხარეებს შორის კონფლიქტების მატებასთან ერთად, ახლო აღმოსავლეთის რეგიონი უკიდურესად დაძაბულ და კონფლიქტურ პერიოდში შედის.
ახლა ამ თემაზე გთავაზობთ ანალიტიკურ ცენტრ SETA/სეტას უსაფრთხოების კვლევების დირექტორის, პროფესორ მურათ იეშილთაშის მიერ მომზადებულ ანალიტიკურ სტატიას, რომელშიც იგი წერს...
ამ კონფლიქტის ცენტრში დგას ირანსა და ჰეზბოლას შორის ურთიერთობა. ირანისთვის ჰეზბოლა განიხილება, როგორც მნიშვნელოვანი მარიონეტული ძალა, რომელიც აფართოებს თავის გავლენას და ასრულებს შემაკავებელ როლს ისრაელისა და დასავლეთის აგრესიას შორის. დაარსების დღიდან ჰეზბოლას სარგებლობა აქვს ირანის სამხედრო, ფინანსური და იდეოლოგიური მხარდაჭერით, რაც საშუალებას აძლევდა მას გადაქცეულიყო მთავარ პოლიტიკურ და სამხედრო ძალად ლიბანში და უფრო ფართო რეგიონში. ეს ალიანსი ღრმად არის ფესვგადგმული ისრაელის წინააღმდეგ წინააღმდეგობის საერთო დისკურსში, რასაც ისინი ახლო აღმოსავლეთში დასავლურ იმპერიალიზმად აღიქვამენ.
ისრაელი კი ჰეზბოლას ერთგვარ საფრთხედ მიიჩნევს. ჰეზბოლას ფართო სარაკეტო შესაძლებლობები და მისი ყოფნა სამხრეთ ლიბანში პირდაპირ გამოწვევას უქმნის ისრაელის უსაფრთხოებას. ისრაელის სამხედრო დოქტრინა სულ უფრო მეტ ყურადღებას აქცევს ამ საფრთხის წინააღმდეგ ბრძოლას პრევენციული დარტყმების, სადაზვერვო ოპერაციების და ჰეზბოლას მიწოდების ხაზების შეწყვეტის მცდელობის გზით, რაც ხშირად იწვევს პერიოდულ სამხედრო ესკალაციას. ეს ოპერაციები მიზნად ისახავს არა მხოლოდ ჰეზბოლას დასუსტებას, არამედ თეირანისთვის მკაფიო გზავნილის გაგზავნას ისრაელის გავლენის შესახებ მის უშუალო გარემოცვაში.
ირანის სტრატეგიული გათვლები ყალიბდება მისი ფართო რეგიონული ამბიციებით. თეირანის მხარდაჭერა ჰეზბოლასადმი მისი ხანგრძლივი სტრატეგიის ნაწილია ახლო აღმოსავლეთში, ერაყიდან იემენამდე მარიონეტული ძალების გაშენების მიზნით. ამით, ირანი მიზნად ისახავს ძალაუფლების კონტროლს, კონკურენტების - განსაკუთრებით საუდის არაბეთისა და ისრაელის - დაბალანსებას და ბუფერული ზონის შექმნას, რომელიც გაართულებს მის წინააღმდეგ ნებისმიერ პირდაპირ სამხედრო მოქმედებას. ჰეზბოლა, თავისი დამკვიდრებული ყოფნით ლიბანში და ისრაელის ტერიტორიის ღრმად დარტყმის შესაძლებლობით, ამ სტრატეგიის მთავარი კომპონენტია.
ამ კონფლიქტის გავლენა რეგიონულ პოლიტიკაზე არ შეიძლება იგნორირებული იყოს. ისრაელ-ჰეზბოლა-ირანის კონფლიქტი კიდევ უფრო ამძაფრებს არსებულ სექტანტურ დაძაბულობას ახლო აღმოსავლეთში. მიუხედავად იმისა, რომ ჰეზბოლა თავს შიიტური წინააღმდეგობის ავანგარდში აყენებს, ისრაელის ქმედებები ხშირად განიხილება სექტანტური კუთხით, რაც კიდევ უფრო აძლიერებს სუნიტურ და შიიტურ თემებს ისეთ ქვეყნებში, როგორიცაა ერაყი, სირია და ლიბანი. ეს სექტანტური განხეთქილება არა მხოლოდ დესტაბილიზაციას ახდენს ამ ქვეყნებში, არამედ ართულებს რეგიონულ დიპლომატიასა და შერიგების მცდელობებს.
ლიბანი, სადაც ჰეზბოლა არის როგორც პოლიტიკური, ასევე სამხედრო აქტორი, განსაკუთრებით არასტაბილურ მდგომარეობაში, ჯგუფის ყოფნა სირიაში, სამხედრო ჩართულობა ისრაელთან და ღრმა კავშირები ირანთან აქცია ლიბანი ბრძოლის ველად ფართო რეგიონული კონფლიქტებისთვის. ქვეყნის მყიფე პოლიტიკური სისტემა, რომელიც უკვე დასუსტებულია ეკონომიკური კოლაფსით და სოციალური არეულობით, კიდევ უფრო დესტაბილიზებულია ისრაელის მიერ ჰეზბოლას წინააღმდეგ შურისძიების მუდმივი მუქარით. ამ ძალებს შორის მოხვედრილი მშვიდობიანი მოსახლეობა კონფლიქტის დიდ ნაწილს ატარებს მცირე დახმარებით და დაცვით.
უშუალო რეგიონის მიღმა, ისრაელ-ჰეზბოლა-ირანის კონფლიქტმა შესაძლოა მნიშვნელოვანი გავლენა იქონიოს გლობალურ გეოპოლიტიკაზე. შეერთებული შტატები, რომელიც ისრაელის მტკიცე მოკავშირეა, ხედავს ჰეზბოლას და ირანს, როგორც ცენტრალურ ნაწილს ახლო აღმოსავლეთში მისი ფართო სტრატეგიისთვის. ვაშინგტონის მხარდაჭერა ისრაელისთვის, როგორც სამხედრო, ასევე დიპლომატიური თვალსაზრისით, არის მისი ძალისხმევის ნაწილი, დაუპირისპირდეს ირანის გავლენას რეგიონში. ეს დინამიკა ქმნის არასტაბილურ ვითარებას, როდესაც ნებისმიერმა ესკალაციამ შეიძლება მიიზიდოს გარე ძალები და პოტენციურად გამოიწვიოს უფრო ფართო რეგიონალური ან თუნდაც გლობალური კონფლიქტი.
განსაკუთრებით აღსანიშნავია რუსეთის როლი ამ კონფლიქტში. რუსეთი, როგორც ირანის, ისე ასადის რეჟიმის მთავარი მოკავშირე სირიაში, გულდასმით მართავს ურთიერთობას ისრაელთან და ხშირად ასრულებდა შუამავლის როლს კონფლიქტის მხარეებს შორის. მაგრამ მოსკოვის გრძელვადიანი სტრატეგიული ინტერესები მდგომარეობს რეგიონში გავლენის შენარჩუნებაში და ისრაელ-ჰეზბოლა-ირანის კონფლიქტის ნებისმიერმა ესკალაციამ შეიძლება აიძულოს რუსეთი გადახედოს პოზიციებს და პოტენციურად გამოიწვიოს ალიანსების გადაჯგუფება.
ჩინეთი, რომელიც ნაკლებად არის ჩართული მოვლენებში, აქვს მზარდი ეკონომიკური ინტერესები ახლო აღმოსავლეთში. მაგრამ ისრაელ-ჰეზბოლა-ირანის კონფლიქტით შექმნილმა არასტაბილურობამ შეიძლება საფრთხე შეუქმნას ჩინეთის ინვესტიციებს და აიძულოს იგი უფრო აქტიური როლი ითამაშოს რეგიონულ დიპლომატიაში, პოტენციურად როგორც შუამავალი.
საბოლოოდ შეიძლება ითქვას, რომ ისრაელ-ჰეზბოლა-ირანის კონფლიქტი არის კრიტიკული კეროვანი წერტილი ახლო აღმოსავლეთის რთულ გეოპოლიტიკურ ლანდშაფტში. ეს არ არის მხოლოდ ორმხრივი ან სამმხრივი საკითხი, არამედ კონფლიქტი, რომელსაც შორსმიმავალი გავლენა ექნება რეგიონალურ სტაბილურობასა და გლობალურ უსაფრთხოებაზე. მოვლენების განვითარებასთან ერთად, საერთაშორისო საზოგადოებამ დიდი ყურადღება უნდა მიაქციოს ძირეულ დინამიკას და მოემზადოს ნებისმიერი ესკალაციის პოტენციური შედეგებისთვის.
