შემთხვევითი აღმოჩენები 32 - 2024

შემთხვევითი აღმოჩენები 32 - 2024

მინერალური წყალი (სოდა)

წარსულიდან დღემდე სამკურნალო წყლების ადგილი ადამიანის ცხოვრებაში უდავოა. სამკურნალო წყლების გამოყენება, რომლის წარსული საუკუნეებს ითვლის, ძველი ბერძნული ცივილიზაციიდან მოყოლებული ყოველთვის მნიშვნელოვანი იყო სამედიცინო სფეროში, განსაკუთრებით კანის დაავადებების დროს. ჩვენს წელთაღრიცხვამდე მცხოვრები ისტორიკოსი ჰეროდოტე თავის 9 ტომიან ნაშრომში სახელწოდებით ‘Historia’ დეტალურ ინფორმაციას გვაწვდის იმ სამკურნალო წყლების შესახებ, რომლებიც გამოიყენება სხვადასხვა დაავადების სამკურნალოდ. თერმული წყლებისა და აბანოების კულტურა, რომელმაც პიკს რომის იმპერიის დროს მიაღწია, დღემდე შემორჩენილია მრავალი ნამუშევრით. თუმცა, ამ მინერალური წყლების შესვლა ადამიანის ცხოვრებაში, როგორც სასმელი, დაკავშირებულია ქიმიით დაინტერესებული ეკლესიის მღვდლის და კუჭის დაავადებების მქონე პაციენტების განკურნვის მსურველი ექიმის ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად ჩატარებულ სამუშაოებთან.

მინერალურ წყალში შემავალი ელემენტები, როგორც ცნობილია, ძირითადად არის კალციუმი, მაგნიუმი, ნატრიუმის ბიკარბონატი და ქლორი. ეს ელემენტები პირდაპირ გავლენას ახდენენ ისეთ დაავადებებზე, როგორიცაა საჭმლის მონელების დარღვევა და გულძმარვა და ასევე ხელს უწყობენ ორგანიზმში მინერალური დეფიციტის აღმოფხვრას. ნახშირორჟანგის ზეწოლით მიწისქვეშა წყაროებიდან ზედაპირზე ამოსული სამკურნალო წყლები მიწისქვეშ მათ მიერ გავლილ ფენებში ხსნიან ამ ელემენტებს და ადამიანებს სთავაზობენ.

შუა საუკუნეების შემდეგ ევროპის ბევრ ქვეყანაში მოსახლეობის მატებასთან ერთად ინფრასტრუქტურის ნაკლებობამ სუფთა სასმელ წყალზე წვდომა სერიოზულ პრობლემად აქცია, განსაკუთრებით ქალაქებში მცხოვრები ხალხის დიდი ნაწილისთვის. მე-18 საუკუნეში ევროპის კონტინენტზე გაჩენილი და ბინძური სასმელი წყლით გამოწვეული ეპიდემიური დაავადებები, როგორიცაა ქოლერა და ტიფი, იყო მთავარი პრობლემა, რომლის გადაჭრაც კაცობრიობის ცივილიზაციას უწევდა. ამ პერიოდში ყურადღების ცენტრში მოექცა არადაბინძურებული და საიმედო ბუნებრივი მინერალური წყლები და ამ წყლების სამკურნალო თვისებები. თუმცა, მიწისქვეშა წყლის შეზღუდული რესურსები ვერ აკმაყოფილებდა მუდმივად მზარდ მოთხოვნილებას და პრობლემის გადაწყვეტაზე ფიქრი დაიწყეს ქიმიით დაინტერესებულმა მეცნიერებმა. 

პირველი ცნობილი ხელოვნური მინერალური წყალი 1741 წელს ბრიტანელმა ექიმმა უილიამ ბრაუნრიგმა მიიღო ნახშირორჟანგის გაზის ონკანის წყალთან შერევით. ეს ბოთლში ჩამოსხმული წყალი ნახშირორჟანგის ზემოქმედებით თავსახურის გახსნისას გადმოდიოდა და კუჭში ოდნავ შვებას იძლეოდა დალევისას, მაგრამ ბრიტანელი ექიმის ამ აღმოჩენამ დიდი ყურადღება არ მიიპყრო, რადგან იგი ონკანის დაბინძურებულ წყალს იყენებდა. იმავე წლებში ბრიტანელი ქიმიკოსი ჯოზეფ პრისტლი, რომელიც მუშაობდა ქიმიის დარგში და ცდილობდა დაემტკიცებინა თეზისი, რომ ჰაერი, რომელსაც ჩვენ ვსუნთქავთ, სხვადასხვა გაზების ნაზავია, თავის სახლთან ახლოს ლუდსახარში ხშირად დადიოდა სამეცნიერო ექსპერიმენტებისთვის. ალან პრისტლიმ, რომელიც ხშირად დადიოდა ლუდსახარშში და ატარებდა ექსპერიმენტებს ლუდის დუღილის პროცესში გამოთავისუფლებული გაზების შეგროვებით, შემთხვევით აღმოაჩინა, რომ ნახშირორჟანგი წყალში იხსნება. პრისტლის, რომელიც ასევე მღვდლად მსახურობდა ქალაქ იორკშირის ეკლესიაში, სადაც ის ცხოვრობდა და ალკოჰოლური სასმელებისგან შორს იდგა თავისი რწმენის გამო, სურდა ნახშირორჟანგის გაზის გამოყენებით სასიამოვნო გემოს მქონე, მიკრობებისგან თავისუფალი სასმლის შექმნა, რომელიც ხელს შეუშლიდა მის დაავადებას. მან ჯერ გაწმინდა ონკანის წყალი მიკრობებისგან ადუღებით, დაამატა რამდენიმე მინერალი ბოთლში ჩასხმულ წყალს, შემდეგ კი ნახშირორჟანგის აირი დაამატა. შედეგი იყო გაზიანი სასმელი, რომელსაც ჩვენ დღეს ვუწოდებთ სოდას ან ხელოვნურ მინერალურ წყალს. პრისტლის აღმოჩენამ ქალაქში, სადაც ის ცხოვრობდა პირველად მორწმუნე ხალხის დიდი ყურადღება მიიპყრო და დროთა განმავლობაში იგი მთელ ქვეყანაში გავრცელდა. 

ევროპის კონტინენტზე ხელოვნური მინერალური წყლის გავრცელება კი უკავშირდება გერმანელ მოყვარულ ქიმიკოსს იაკობ შვეპეს. შვეპეს მთავარი მიზანი იყო შეექმნა თხევადი წამალი, რომელსაც გამოიყენებდა მალარიის სამკურნალოდ. შვეპემ ჯერ პრისტლის მეთოდით შექმნა ხელოვნური მინერალური წყალი, შემდეგ კი შაქრისა და ქინინის დამატებით მოახერხა ტონიკის მიღება. გერმანელი ქიმიკოსის შვეპეს გვარით დაარსებული კომპანია მრავალი წელია მსოფლიოში ერთ-ერთი უმსხვილესია როგორც ხელოვნური მინერალური წყლის, ასევე ტონიკის წარმოებაში.