აქტუალური თემის ანალიზი 64-2023

აქტუალური თემის ანალიზი 64-2023

დასავლეთის ნორმატიული უზენაესობა ინგრევა

ღაზაში მიმდინარე ისრაელის აგრესიის ფონზე, იქმნება ტრაგიკული სიტუაცია, რომლის დროსაც ყოველდღიურად ასობით მშვიდობიანი მოქალაქე იღუპება. ამას თან ახლავს ჩვილებისა და ბავშვების სასტიკი მკვლელობა, ორსული ქალებისა და მათი არდაბადებული ბავშვების ხოცვა და დაჭრილების გადაყვანის სასწრაფო დახმარების მანქანების დაბომბვა. სანამ ძირითად სერვისებზე, როგორიცაა წყალი, საწვავი, ელექტროენერგია და ინტერნეტთან წვდომა შეწყვეტილია, საავადმყოფოები, სკოლები და ლტოლვილთა ბანაკები დაბომბვის სამიზნე ხდება. მიუხედავად იმისა, რომ ათასობით უიარაღო ადამიანი იძულებულია დატოვოს სახლები, პალესტინელები მასობრივად აკავებენ ისრაელის ჯარისკაცებს დასავლეთ სანაპიროზე. მაშინ, როცა არალეგალური ებრაელი დასახლებულები ახორციელებენ ტერორისტულ აქტებს უიარაღო პალესტინელების მიმართ, ისრაელელი ჯარისკაცები დაკავებულებს კოჭებზე ნომრებისგან შეკერილ ბორკილებს ამაგრებენ, თითქოს ებრაელების მიმართ ნაცისტური მოპყრობის იმიტაციას ახდენენ.

 ახლა ამ თემაზე გთავაზობთ ანალიტიკურ ცენტრ SETA/სეტას უსაფრთხოების კვლევების დირექტორის, პროფესორ მურათ იეშილთაშის მიერ მომზადებულ მოკლე ანალიტიკურ სტატიას, რომელშიც იგი წერს...

ეს სასტიკი და გახანგრძლივებული ხოცვა-ჟლეტა და გენოციდი, რომლის მოწმენიც გავხდით ბოლო 40 დღის განმავლობაში, ცდილობენ ისრაელი წარადგინონ ისე, რომ თითქოს და იგი, ე.წ. თავდაცვის პოზიციაზეა. მაშინ, როცა ისრაელის პრემიერ მინისტრი ბენიამინი ნეთანიაჰუ ახორციელებს ომის რიტორიკას, რომელიც ეფუძნება ებრაელთა რელიგიურ უპირატესობას, თეოპოლიტიკური დისკურსები სერიოზულ გამოხმაურებას პოულობენ ვაშინგტონში.

სანამ ეს ყველაფერი ხდება, სამწუხაროდ, დასავლეთის ქვეყნების მნიშვნელოვანი ნაწილი, განსაკუთრებით აშშ, არა მხოლოდ დუმს, არამედ მნიშვნელოვან მხარდაჭერას უწევს იმას, რასაც ისრაელი განსაზღვრავს, როგორც ეგრეთ წოდებულ თავდაცვის უფლებას. დასავლური მედია ამ სისასტიკეს  აშკარა მიკერძოებით აშუქებს. მაშინ, როცა ღაზაში მოკლულ ბავშვებსა და ქალებს ასახელებენ როგორც „მკვდრებს“, ისრაელში მოკლულებს კი „მოკლულებად“. ეს ორმაგი სტანდარტები, თვალთმაქცობა და ისრაელის ქმედებების ლეგიტიმაციის დომინანტური დისკურსი აშკარა მაჩვენებელია იმისა, რომ საერთაშორისო საზოგადოებაში ისრაელისთვის შეიქმნა „გამონაკლისი მდგომარეობა“.

ისრაელისთვის მინიჭებული ეს განსაკუთრებული სტატუსი ცხადყოფს, რომ ღაზას სექტორის ხოცვა-ჟლეტის შედეგები სცილდება გეოპოლიტიკურ შედეგებს. 40 დღის განმავლობაში მიმდინარე მოვლენები ხაზს უსვამს თანამედროვე საერთაშორისო სისტემის ე.წ. პროგრესულ სისულელეს. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ის ავლენს ისტორიის ხაზოვანი ნარატივის დამღუპველ ხასიათს, რომელიც, სავარაუდოდ, უკეთესობისკენ მიგვიყვანს. ომის სისასტიკე, რომელსაც ჩვენ ვხედავთ, დასავლური ნორმატიული ჰეგემონიის ყოვლისმომცველი ეროზიის აშკარა ნიშანია.

თანამედროვე საერთაშორისო სისტემა არ არის აგებული მხოლოდ მატერიალურ ძალაზე; ამავდროულად, 1945 წელს გაეროს სისტემის ჩამოყალიბებასთან ერთად, მცდელობა იყო აგებულიყო წესებზე დაფუძნებული საერთაშორისო წესრიგი. საერთაშორისო ორგანიზაციების შექმნით და წესების დაწესებით, სახელმწიფოები მზად არიან თავიდან აიცილონ კონფლიქტები, დაიცვან მსხვერპლი აგრესორებისგან და ააშენონ უფრო მშვიდობიანი გლობალური სისტემა. გარდა ამისა, მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ შეიქმნა ყოვლისმომცველი დოკუმენტები, რომლებიც ფოკუსირებულია ადამიანის უფლებებზე, მიზანია მშვიდობიანი საერთაშორისო წესრიგის დამყარება სახელმწიფოების პასუხისმგებლობის დაკისრების გზით ამ პრინციპების მიმართ. თუმცა, დასავლური ქვეყნები, ამ სისტემის არქიტექტორები, ხშირად ვერ ასრულებდნენ ამ სტანდარტებს. რაც მთავარია, ისინი იყენებდნენ ამ ინსტიტუტებს დასავლური ჰეგემონიის გასაძლიერებლად.

დასავლეთის ქვეყნების პასუხი ღაზაში ისრაელის სისასტიკეზე კიდევ უფრო ხაზს უსვამს დასავლეთის ნორმატიულ უპირატესობას. ამ უპირატესობის გაქრობა ღაზით არ დაწყებულა. დასავლეთის ე.წ. ნორმატიულმა ჰეგემონიამ უკვე დაკარგა სანდოობა. აშშ-ს ერაყში შეჭრა ცრუ პრეტენზიებზე იყო დაფუძნებული და თითქმის მილიონი ადამიანის დაღუპვა მოჰყვა. როდესაც არაბთა აჯანყებები დაიწყო, დემოკრატიის დისკურსი აღმოჩნდა ინსტრუმენტი, რომელიც შეიძლება გამოყენებულ იქნას შერჩევით. ეგვიპტეში სისის ხელმძღვანელობით ძალადობრივი სამხედრო გადატრიალების შემდეგ, დასავლურმა მედიამ მას „დემოკრატიის აღდგენა“ უწოდა. ამის შემდეგ სისის ევროპის დედაქალაქებში დახვდათ, როგორც ახლო აღმოსავლეთში სტაბილურობის სიმბოლო. დასავლეთი პასიური დარჩა მას შემდეგ, რაც ასადის რეჟიმმა სირიაში ქიმიური იარაღი გამოიყენა. შეერთებულმა შტატებმა დაამყარა პარტნიორობა YPG-თან, ტერორისტული ორგანიზაციის PKK-ს ფრთასთან, ჩრდილოეთ სირიაში დაეში-ს წინააღმდეგ ბრძოლის სახელით. საფრანგეთმა კომპანია Lafarge-ს სირიაში დაეში-ს კონტროლის ქვეშ მყოფ ადგილებში ოპერირების უფლება მისცა. მიუხედავად იმისა, რომ ბევრმა ევროპულმა ქვეყანამ PKK ტერორისტულ ორგანიზაციად განსაზღვრა, მათ თავიანთ საზღვრებში PKK-ს ქმედებები დაუშვეს. ყოველივე ეს არის მაგალითი იმისა, რომ დასავლეთი ნორმას მხოლოდ თავისი სტრატეგიული ინტერესებისთვის იყენებს.

რუსეთის უკრაინაში შეჭრის შემდეგ, დასავლეთმა ერთობლივად წარმოაჩინა ვლადიმერ პუტინი, როგორც ჩვენი დროის ჰიტლერი, აღწერეს იგი, როგორც სასტიკ დიქტატორი, რომელიც ხოცავდა მშვიდობიანი მოსახლეობას, მიზნად ისახავდა სამოქალაქო ინფრასტრუქტურას, აქცევდა ხალხს ლტოლვილებად საკუთარ ტერიტორიაზე და ემუქრებოდა უკრაინის ტერიტორიულ მთლიანობას. თუმცა, ეს ნორმატიული პოზიცია მთლიანად შეარყია ისრაელის სასტიკმა სამხედრო მოქმედებებმა ღაზაში.

დასავლეთის ნორმატიული უპირატესობის დაქვეითება დროებითი მოვლენა არ არის და შესაძლოა მნიშვნელოვანი შედეგები მოჰყვეს. ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი შედეგია ახალი საერთაშორისო წესრიგის უკონტროლო წარმოშობის შესაძლებლობა ნორმების გარეშე. ეს ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან სისტემა, რომელიც არ არის დაფუძნებული წესებზე, გამოიწვევს ანარქიული წესრიგის ჩამოყალიბებას. მეორე არის უფსკრული დასავლურ და არადასავლურ სამყაროს შორის გაღრმავება და იდენტობაზე დაფუძნებული კონფლიქტების გამრავლება. ეს შეიძლება აღმოჩნდეს არა როგორც ცივილიზაციების შეჯახება, როგორც სამუელ ფილიპ ჰანტინგტონი ვარაუდობს, არამედ როგორც იდენტობების ღრმა შეტაკება, რომელიც აყალიბებს მომავლის საერთაშორისო წესრიგს. ეს რისკი განსაკუთრებით თავად დასავლეთში გაძლიერდა 7 ოქტომბრის შემდეგ. მესამე შესაძლო შედეგი არის ის, რომ დასავლეთმა გააუცხოვა მთელი გლობალური სამხრეთი. გლობალური სამხრეთი დგას ღაზას გვერდით ისრაელის სისასტიკის წინააღმდეგ. მეოთხე, არსებობს რუსეთისა და ჩინეთის ამჟამინდელი პოლიტიკის პოტენციური გაძლიერება, სადაც ორივე აქტორი აშენებს სოციალურ წესრიგს ნორმაზე დაფუძნებულ ღირებულებებზე. მეხუთე არის ისლამური სამყაროს არადასავლურ გეოპოლიტიკურ ღერძთან მოხვედრის შესაძლებლობა. შესაძლოა, ეს არის გამონაკლისი მდგომარეობის ერთ-ერთი ყველაზე სავარაუდო შედეგი, რომელიც ჩვენ განვიცადეთ 7 ოქტომბრის შემდეგ და რომელიც იცავს ისრაელს.