აქტუალური თემის ანალიზი 22-2022

აქტუალური თემის ანალიზი 22-2022

შვედეთის ორმაგი სტანდარტები

შვედეთში, დანიელი ულტრამემარჯვენე პოლიტიკოსის პალუდანის მიერ თურქეთის საელჩოს წინ წმინდა ყურანის დაწვის აქტმა ახალი საკამათო თემა გახსნა. გასაკვირია, რომ პალუდანმა, რომელმაც მსგავსი აგრესიული ქმედებები მანამდეც ჩაიდინა და ამ მიზეზით დანიაში მიუსაჯეს კიდეც, ეს ქმედება შვედეთში განახორციელა. იმიტომ, რომ შვედეთს სჭირდება თურქეთის მხარდაჭერა ნატოში გაწევრიანების პროცესში და მას ჯერ კიდევ არ მიუღია თურქეთისგან დადებითი პასუხი, PKK-ის მიმართ პოლიტიკის გამო. ამ მიზეზით, საკითხი არ შემოიფარგლება მხოლოდ ანტიისლამური განზომილებით. თუმცა, გამოხატვის თავისუფლების კონცეფციით ამ შეურაცხმყოფელი აქტის გათვალისწინება არასწორი და საშიშია.

ახლა ამ თემაზე გთავაზობთ ანალიტიკურ ცენტრ SETA/სეტას უსაფრთხოების კვლევების დირექტორის, პროფესორ მურათ იეშილთაშის მიერ მომზადებულ მოკლე ანალიტიკურ სტატიას, რომელშიც იგი წერს...

საკითხის ყველაზე მნიშვნელოვანი მხარე, ამ აგრესიული ქმედების სამართლებრივი ასპექტია. ის ფაქტი, რომ შვედეთის ხელისუფლებამ დაუშვა ზემოაღნიშნული აგრესიული აქტი გამოხატვის თავისუფლების მოტივით, წარმოადგენს სიტუაციას, რომელიც სცილდება ადამიანის უფლებებისა და გამოხატვის თავისუფლების საზღვრებს. „გამოხატვის თავისუფლების“ კონცეფცია, რომელიც შედგენილია შვედეთის ოფიციალურ განცხადებებში მთავრობის დონეზე, ძირეულად არ შეესაბამება რეალურ სამართლებრივ მდგომარეობას. იურიდიულად შესწავლისას, გაკეთებული განცხადებები აჩვენებს განზრახვას შექმნას პოლიტიკური მიდგომა, რომელიც დაფუძნებულია „სიმპათიურ“ კონცეფციაზე, როგორიცაა გამოხატვის თავისუფლება და არა იურიდიულ საფუძველზე დაყრდნობით. ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია, რომლის მონაწილეა 46 ევროპული სახელმწიფო, მათ შორის შვედეთი და თურქეთი, მე-10 მუხლის პირველ პუნქტში „სიტყვის თავისუფლებასთან“ დაკავშირებით დეტალურად არის ასახული.

ამ სიტუაციაში შეუძლიათ თუ არა ადამიანებს თქვან ან გამოხატონ ის, რაც სურთ? ასე რომ, თუ მათი ნათქვამი მილიონობით ადამიანს აზარალებს, ან თუნდაც მხოლოდ ერთს, მაშინ მაინც უნდა იყოს დაცული სიტყვის თავისუფლება?

ამ კითხვებზე პასუხები ძირითადად მოცემულია ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-10 მუხლში. მე-10 მუხლის მე-2 პუნქტი, რომელიც განსაზღვრავს გამოხატვის თავისუფლებას, ნათლად არის ასახული, რომ ეს უფლება არ არის შეუზღუდავი; „ეს თავისუფლებები, რომელთა განხორციელება გულისხმობს მოვალეობებსა და პასუხისმგებლობებს... კანონით განსაზღვრული გარკვეული პირობებით ეროვნული უსაფრთხოების, ტერიტორიული მთლიანობის ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების, საზოგადოებრივი წესრიგის შენარჩუნებისა და დანაშაულის პრევენციის, ჯანმრთელობის დაცვის მიზნით. ან მორალი, სხვათა რეპუტაცია და უფლებები, ან სასამართლო ხელისუფლების ავტორიტეტი და მიუკერძოებლობა, რომელიც ექვემდებარება შეზღუდვებს და სანქციებს“.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს არაერთმა გადაწყვეტილებამ ამ დებულებების კონკრეტულ მოვლენებზე გამოყენებასთან დაკავშირებით წინა პლანზე წამოაყენა სხვათა რეპუტაციისა და უფლებების დაცვის კრიტერიუმები. სასამართლომ ხაზგასმით აღნიშნა, რომ გამოხატვის თავისუფლება არ შეიძლება განიხილებოდეს, როგორც სხვათა დამცირების უფლება რასის, ენის, რელიგიის ან სქესის საფუძველზე. ამ კონტექსტში, სასამართლომ გამოიყენა პროპორციულობის ან „უფლებებს შორის ბალანსის“ პრინციპები გამოხატვის თავისუფლების საზღვრების დადგენისას.

მიუხედავად იმისა, რომ იმ პირს, რომელმაც შვედეთში ყურანი დაწვა, აქვს მრავალი გზა, რათა გამოხატოს თავისი შეხედულება ყურანზე მორწმუნეების პატივის შეურაცხყოფის გარეშე, აშკარად უნდა ჩაითვალოს არაპროპორციულად, რომ ის ამას აკეთებს ისე, რომ ზიანს აყენებს უფლებებსა და პატივს. ფაქტობრივად, სასამართლომ განაცხადა, რომ თვლის, რომ აუცილებელია განისაზღვროს, არის თუ არა რელიგიასთან დაკავშირებული კომენტარები დამამცირებელი ტონით და არის თუ არა ისინი უშუალოდ მორწმუნეების საწინააღმდეგოდ და არ უნდა შეიცავდეს წმინდა ღირებულებებზე თავდასხმას.

სასამართლოს ამ მიდგომის კონტექსტში, ყურანის დაწვა, რომლისაც სჯერა მილიარდობით ადამიანს, არ შეიძლება იყოს გამოხატვის ლეგიტიმური ფორმა. შვედეთის პოლიტიკური ან სასამართლო ორგანოების მიერ ამ დისპროპორციულობის უგულებელყოფა ფაქტობრივად არღვევს ადამიანის უფლებათა კონვენციის მე-9 მუხლს, რომელიც არეგულირებს რელიგიისა და სინდისის თავისუფლებას და ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მე-14 მუხლს, რომელიც არეგულირებს დისკრიმინაციის აკრძალვას და ზიანს აყენებს მუსლიმთა ფუნდამენტურ უფლებებს. აქედან გამომდინარე, ჩანს, რომ შვედეთის საგარეო საქმეთა მინისტრი ვერ შეძლებს სხვა ფუნდამენტურ უფლებებზე თავდასხმის უფლებას მოიპოვოს ისეთი სასიამოვნო ჟღერადობის განცხადებებით, როგორიცაა „თავის ქვეყანაში გამოხატვის თავისუფლების ფართო არეალია“.  

ასევე არსებობს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს განმარტებითი გადაწყვეტილებები შვედეთში PKK-ის ორგანიზაციების მიერ განხორციელებულ ქმედებებთან დაკავშირებით, რომლებსაც ბევრი ქვეყანა, მათ შორის შვედეთი, ტერორისტულ ორგანიზაციად მიიჩნევს. ერთ შემთხვევაში, სასამართლომ განაცხადა, რომ აკრძალულია ტერორისტული ორგანიზაციის პუბლიკაციები და განცხადებები არ შეიძლება ჩაითვალოს გამოხატვის თავისუფლებაში, როდესაც ისინი რისკავს ტერორისტული დანაშაულის ჩადენის ან ტერორიზმის შეიძლება ითქვას, რომ გათეთრების საჯარო წაქეზებას, არა მხოლოდ ავტორის ბუნების გათვალისწინებით და შეტყობინების ადრესატით, არამედ სადავო სტატიის შინაარსი და მისი გამოქვეყნების ფონზე. ამ კონტექსტში, სასამართლომ გადაწყვიტა, რომ ამდაგვარ ქმედებებმა შეიძლება გამოიწვიოს შემდგომი ძალადობა რეგიონში.

შვედეთში ნებადართულია ტერორისტული ორგანიზაციის PKK-ის ქმედებების დასაშვებობა, რომლებსაც ტერორისტული ორგანიზაციის მხარდამჭერები ახორციელებენ, აშკარად შეიცავს „ტერორისტული დანაშაულის ჩადენის ან ტერორიზმის პიარის საჯარო წაქეზების საფრთხეს“. ეს ქმედებები, რომლებიც ორიენტირებულია ტერორისტული ორგანიზაციის ნიშნებზე და დისკურსებზე, როგორიცაა „ჩვენ ყველანი PKK ვართ“, აშკარად ხელს უწყობს ტერორიზმის პიარს და უკანონო ძალადობის ნებადართულობას. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მკაფიო პრეცედენტული სამართალი აჩვენებს, რომ ეს სიტუაციები სცილდება გამოხატვის თავისუფლების საზღვრებს და ამ ქმედებების დაშვება არ აიხსნება გამოხატვის თავისუფლებით. შვედეთისთვის არაკანონიერი პოლიტიკური არჩევანია, თვალი დახუჭოს ამ ქმედებებზე „გამოხატვის თავისუფლების“ საფარქვეშ და არ მოხდეს ტერორიზმში ეჭვმიტანილების ან დამნაშავეების ექსტრადიცია და გააგრძელოს მათი თავშეფარვა, მასპინძლობა.