تورکیه و تحولات در سوریه
مقاله تحلیلی داکتر جمیل دوآچ ایپک متخصص روابط بین الملل
در سال ۲۰۱۱ میلادی، زمانیکه مردم سوریه برای اعلام خواسته های خود به جاده ها بر آمدند، رژیم بعث تحت رهبری بشار الاسد با استفاده از سلاح های سنگین به آن ها پاسخ داد و بدین ترتیب جنگ داخلی آغاز گردید. این جنگ به تازگی با ورود اردوی آزاد سوریه و هیئت تحریر شام به دمشق تا حدی به پایان رسید. از تاریخ ۸ دسامبر، واقعیت سیاسی جدیدی در سوریه شکل گرفته است. این واقعیت به عنوان آغاز فرآیندی که تغییرات اساسی در ساختار داخلی سوریه و روابط بینالمللی آن ایجاد خواهد کرد، ارزیابی می شود.
پس از نزدیک به هزار سال قدرت نمایی، وقتی که امپراتوری مقدس روم در حال اتمام بود، به گفته ولتر، دیگر نه مقدس بود و نه رومی و نه یک امپراتوری واقعی. مشکل امروز ما در سطح جهانی این است: پس از حدود ۲٫۵ قرن، نظم جهانی لیبرال که در حال فروپاشی است، نه لیبرال است، نه جهانی است و نه به لحاظ نظم در جایگاه خود قرار دارد. صحبت کردن در مورد یک جهان متحد روز به روز دشوارتر می شود. تلاش ها برای ایجاد چارچوب های جهانی به شکست انجامیده است. حمایت گرایی رو به افزایش است، مذاکرات تجاری جهانی به نتیجه نرسیده اند. استفاده از فضای سایبری به عنوان یک محور جدید قدرت دارای قوانین بسیار کمی است. نهاد های مخصوص منطقهای یا بی نظمیهای خاص به طور فزایندهای در حال ظهور هستند. بهترین مثال برای این وضعیت، آنچه در خاورمیانه و سوریه رخ می دهد میباشد.
جهان امروز شبیه دنیای دوران رقابت های آیدیولوژیک بین سال های ۱۹۳۹ و ۱۹۹۱ میلادی نیست، بلکه بیشتر یادآور دهه های قبل از جنگ جهانی اول است. ما اکنون شاهد عصر هستیم که در آن قدرت های جهانی و منطقهای در حال بالا و پایین رفتن هستند و شاهد جنگ های قدرت ملی در سطح جهانی هستیم. قدرتهای امپریالیستی غالب مانند امریکا به دنبال حفظ وضعیت موجود هستند، در حالیکه قدرت های در حال رشد مانند چین، بریتانیا و تورکیه از تقسیم ناعادلانه قدرت و ثروت در ایالات متحده ناراضی هستند. روسیه و اتحادیه اروپا به عنوان نهادهای چندملیتی در جستوجوی روزهای پرشکوه گذشته خود هستند. غرب از بازگشت اتحاد جماهیر شوروی می ترسد؛ در حالیکه روسیه از موج تغییرات رژیمی که با حمایت غرب به وجود آمده هراس دارد. هر دو طرف از آنچه که به عنوان «اسلام افراطی» تعریف می کنند، ترس دارند.
با توجه به وضعیت جهانی، بین سال های ۱۹۴۵ الی ۱۹۸۹ میلادی مانند دوران گذشته، مبارزه آیدیولوژیک بزرگی در پیش نیست. در واقع، هیچ پرده آهنینی هم دیده نمی شود. در کنار یک قدرت جهانی غالب قدرتهای در حال رشد و کاهش در حال ظهور هستند. این وضعیت باعث ایجاد برخی اختلاف نظرها در میان متخصصان شده است. برخی از آنها تمایل دارند برای درک وضعیت کنونی به ناسیونالیسم دوران جنگ سرد رجوع کنند، اما این یک مقایسه نادرست است. وضعیت کنونی بیشتر به دوره نیمه دوم قرن نوزدهم شباهت دارد، زمانیکه رقابت میان قدرت های بزرگ و روابط بینالمللی بر اساس منافع ملی و نه آیدیولوژی های حقانیتی شکل می گرفت. در ساختار جهانی کنونی، یک قدرت غالب وجود دارد که تحت چالشهای فزایندهای از سوی قدرت های دیگر در پی تحقق منافع ملی خود قرار دارد. جهان هنوز هم در تلاش است تا قرن بیستم را از دید قرن بیست و یکم ببیند. بنابراین، می توان به راحتی گفت که از جهت سوریه, خاورمیانه و برای جهان در آستانه "جنگ سرد دوم" نیستیم.
امروز تورکیه به عنوان یکی از برندگان در سوریه به ویژه در دراز مدت محسوب می شود، اگرچه در کوتاه مدت این چنین نیست. زیرا رژیم بشار الاسد یک دیکتاتور اقلیتی قومی و مذهبی بود، ایران یک اشغالگر شیعه خارجی و روسیه نیز به جز حضور هوایی که به اسد و ایران کمک می کرد، چیز دیگری در سوریه نداشت. ایالات متحده امریکا نیز با همکاری با شاخه سوری گروه تروریستی پ.ک.ک، وارد بحران مشروعیت شد. بر خلاف روسیه و ایران، برای تورکیه نیز ارسال نیرو به سوریه از نظر جغرافیایی آسان تر بود که این یک مزیت بزرگ به شمار می رود.
جمهوری تورکیه از ماه مارچ سال ۲۰۱۱ میلادی و با شروع بحران سوریه، جنبش های مخالف رژیم بشار الاسد را حمایت کرده است. همچنین در سال ۲۰۱۶ میلادی با عملیات «سپر فرات» و استفاده از حقوق خود بر اساس حقوق بینالملل، به طور مستقیم در سوریه مداخله کرد. تورکیه از آن زمان تاکنون با تمام منابع خود از جمله نیروی نظامی و غیرنظامی در کنار مردم سوریه بوده و همچنان هزینه های سنگین مادی و معنوی در این مسیر پرداخته است. بنابراین این مبارزه دیگر تنها یک مبارزه آزادی بخش برای مردم سوریه نیست، بلکه به یک مسئله بقای ملی برای تورکیه تبدیل شده است. در آینده، هر تحولی مثبت که در سوریه رخ میدهد، برای سیاست خارجی تورکیه در تمامی جبهه ها دستاوردهای بزرگ و مهمی خواهد داشت.
