برنامه ای تبصره ای برآجندای امروز تورکیه- روابط تورکیه و مصر

نشست همکاری استراتژیک در سطح عالی بین تورکیه و مصر که در 4 سپتامبر 2024 در انقره برگزار شد، حاکی از تغییر و روند بازسازی قابل توجه در روابط دو کشور است. در نتیجه این نشست 16 توافقتنامه به امضارسید و بیانیه مشترک 36 ماده‌ای منتشر شد. این توافقات و بیانیه تاکید می‌کند که پس از یک دوره اختلاف و تنش نزدیک به یک دهه، روابط دو کشور دوباره وارد مرحله عادی سازی شده است. پایان تنش‌ها به ویژه پس از برکناری محمد مورسی، رئیس جمهور مصر در سال 2013، تحول مهمی از نظر ثبات منطقوی تلقی می‌شود. دوره تنش باعث شد تا انقره و قاهره در موضوعات مختلف بین‌المللی با یکدیگر رقابت کنند. لیبیا یکی از بارزترین نمونه‌های این رقابت بود. قاهره ضمن تلاش برای ایجاد تعادل در وضعیت لیبیا، راهبردی را برای محدود کردن نفوذ تورکیه در این کشور اتخاذ کرد. از سوی دیگر رقابت بر سر منابع انرژی در شرق مدیترانه باعث شد تا روابط دو کشور بیش از پیش تیره شود. در این دوره، تورکیه با اتخاذ سیاست خارجی قاطعانه‌تر در لیبیا و مدیترانه شرقی، به برخوردهای مخالف مصر پاسخ داد. دو کشور وارد یک مبارزه ایدئولوژیک و جئوپولیتیکی در پویایی پیچیده و متغیر خاورمیانه شدند. در طول این روند، روابط اقتصادی به عنوان پلی بود که روابط بین دو کشور را حفظ کرد. همکاری اقتصادی و گفتگو در سطوح دیپلماتیک و اطلاعاتی، مانع از گسست کامل روابط شد. دیدار رجب طیب اردوغان رئیس جمهور تورکیه و عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر در جام جهانی که در دوحه پایتخت قطر در سال 2022 برگزار شد به آنها کمک کرد تا از آستانه روانی بین دو کشور عبور کنند. این دیدار زمینه را برای تصمیم گیری دو کشور برای تعیین مجدد سفرای خود و عادی‌سازی روابط فراهم کرد. سفر اردوغان به مصر در فبروری 2024 نقطه عطف مهمی در روابط تورکیه و مصر تلقی شد. در دوره جدید، روابط تورکیه و مصر در بسیاری از جنبه‌های استراتژیک تغییر شکل یافته است. در مقایسه با سال 2013، تغییرات قابل توجهی در محیط استراتژیک منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) رخ داده است. اگرچه فضای مناقشه‌ آمیزی که پس از بهار عربی به وجود آمد، بسیار تغییر کرده است، اما تفاوت‌های قابل توجهی در موقعیت منطقوی دو کشور وجود دارد. وضعیت لیبیا همچنان به صفت یک موضوع مهم در روابط تورکیه و مصر مطرح است. در حالی که مصر حضور نظامی و دیپلماتیک قوی در شرق لیبیا دارد، تورکیه یک بازیگر مهم نظامی و سیاسی در غرب لیبیا است. این نشان می‌دهد که رقابت نظامی و سیاسی بین دو کشور ممکن است حل مناقشه در لیبیا را دشوار کند. هم انقره و هم قاهره باید یک رویکرد مشترک برای تضمین ثبات سیاسی و حفاظت از تمامیت ارضی در لیبیا اتخاذ کنند.محیط منطقوی در شرق مدیترانه نیز به طور قابل توجهی تغییر کرده و تورکیه از نظر قدرت نظامی، اقتصادی و سیاسی به عنوان بازیگر بسیار مؤثرتری ظاهر شده است. مصر نقش مهمی در جیوپولیتیک انرژی ایفا می‌کند. هر دو کشور از نظر صلاحیت‌های بحیره ای ی در بحری مدیترانه بازیگران مهمی هستند. بدون در نظر گرفتن اسرائیل، روابط تورکیه و مصر باید در چارچوب جدیدی که با عادی‌سازی منطقوی که در دهه 2020 آغاز شد، تنظیم شود. عادی‌سازی روابط تورکیه با امارات متحده عربی و عربستان سعودی از روند عادی‌سازی انقره و قاهره حمایت کرد. علاوه بر این، روند عادی‌سازی قطر در خلیج فارس و پایان دوره‌های درگیری به تجدید ساختار روابط بین دو کشور کمک کرد. در 7 اکتبور 2023، نقش بی‌ثبات‌کننده اسرائیل در منطقه اهمیت نظامی و دیپلماتیک تورکیه و مصر  در حوزه جئوپولیتیکی عربی را هر چه بیشتر آشکار کرد. درگیری در غزه، بیشتر از یک مسئله امنیت ملی برای هر دو کشور به یک بحران امنیتی مرزی و انسانی تبدیل شده است. تلاش‌های دیپلماتیک تورکیه و مصر برای وادار کردن اسرائیل به آتش‌بس، ممکن است دو کشور را به سمت اهداف مشترک سوق دهد. این دیدگاه که جنگ غزه باید پایان یافته، آتش بس پایدار اعلام شده، کمک‌های بشردوستانه به منطقه انتقال یافته، منطقه بازسازی شده و کشور مستقل فلسطین بر اساس مرزهای 1967 تاسیس شود، این دو کشور را قادر می‌سازد تا به یک نقطه مشترک برسند. روابط تورکیه و مصر در پرتو پویایی‌های جدید منطقوی، ویژگی استراتژیک پیدا کرده است. روابط دیپلماتیک دو کشور در زمینه‌های مختلف مانند اقتصاد، تجارت، امنیت، دفاع، محیط زیست و ابتکارات آب و هوایی پیشرفت می‌کند. دستیابی به حجم تجارت 15 میلیارد دالری که در جمع اهداف اقتصادی قرار دارد، می‌تواند فرصت‌های اقتصادی به هر دو کشور عرضه کند.

نویسنده: پروفسور دکتور مراد یشیل‌تاش مدیر بنیاد تحقیقات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی