ما در دوره مهمی برای بحث درباره سیاست خارجی  تورکیه پس از انتخابات قرار داریم. قبلاً گفته بودیم، رجب طیب اردوغان رئیس جمهور در صورت پیروزی در انتخابات، تداومی در سیاست خارجی  تورکیه ایجاد خواهد کرد. بنابراین، کدامین موضوعات در اولویت سیاست خارجی دوره جدید قرار خواهند گرفت؟ و چه نوع روند سیاست خارجی در انتظار ماست؟

به نظرمیرسد، مهمترین موضوع دردستورکار سیاست خارجی تورکیه، سوریه باشد. زیرا سوریه موضوعی است که از جوانب زیادی  تورکیه را علاقه‌دار می‌کند. این موضوعات شامل مبارزه با تروریزم، بازگشت پناهجویان و تعیین روابط با دیگر بازیگران به ویژه آمریکا است. برای همین، اولین اولویت رئیس جمهور اردوغان این خواهد بود که روند جاری در مورد سوریه را بدون شکست و به شکل موفقیت‌آمیزی به نتیجه برساند. در صورت بررسی از نظر روندی که ادامه دارد ، مشاهده می‌شود‌ که نقشه راه مشخصی شکل گرفته است. برای همین می‌توان گفت که نقشه راه مذکور در قالب چهارگانه در آخرین اجلاس وزرای خارجه در مسکو ادامه خواهد یافت. بازگشت پناهجویان، مبارزه با تروریزم و ​​دستیابی به یک راه حل جامع در سوریه از جمله اهداف این نقشه راه است.  در اصل  تورکیه گام‌های ملموس‌تری در خصوص بازگشت پناهجویان برداشته است. پروژه زیربنایی که اخیراً برای بازگشت در شمال سوریه آغاز شده، یکی از نتایج ملموس این سیاست است. فقط، چگونگی حل مسئله گروه تروریستی ی‌پ‌گ و پیشرفت آن در چهارچوب کدامین جدول زمانی هنوز واضح نشده است.

ازسوی دیگر، چگونگی بازگشت پناهجویان به مناطق تحت حاکمیت رژیم اسد یک معما است. واضح است که پناهجویان نمی‌خواهند به مناطق تحت کنترل رژیم اسد بازگردند. زیرا در این مناطق نگرانی‌های جدی برای پناهجویان وجود دارد. اما در این مرحله با توجه به اینکه مذاکرات ماه‌های اخیر اسد و کشورهای عربی شامل پناهجویان نیز می‌شود، می‌توان گفت که  تورکیه کشوری است که بیش از همه، در این زمینه آسوده خاطر خواهد شد. از اینرو، همگام‌سازی روند بازگشت پناهجویان با کشورهای عربی می‌تواند جریان این روند را به شکلی سالم‌تر و برنامه‌ریزی شده‌تر تامین کند.

 البته نمیتوان موضوع سوریه را تنها در چهارچوب پناهجویان و مبارزه با تروریزم مورد بررسی قرار داد. برای تامین یک راه حل جامع، باید طرح ژنیو فعال شود. به عبارت دیگر، لازم است تا در چهارچوب قطعنامه 2254 شورای امنیت سازمان ملل، قانون اساسی تدوین شده، انتخابات در سوریه برگزار شده و دوره انتقالی طراحی شود. با توجه به همه پویایی‌ها درسوریه، میتوان گفت که این هدف هنوز دور است.

یکی دیگر از موضوعات سیاست خارجی در دوره جدید که بسیار مهم مشاهده می‌شود، جنگ جاری در اوکراین است. با توجه به جنگ و سیاست خارجی  تورکیه در طول جنگ، بحران اوکراین نشان میدهد که برخورد سیاست خارجی  تورکیه، به اندازه‌ای که  بتواند بر نقشه راه بعدی تأثیر بگذارد، مهم است. اولویت اول  تورکیه حفظ موقعیت فعلی اش به شکل باثبات است. به عبارت دیگر،  تورکیه باید به نقش میانجی در بحران اوکراین ادامه داده، موقعیت خود در مورد موضوعات حساس را که به دلیل بحران، هم به خودش وهم جهان مربوط میشود، تقویت کرده و جهت جلوگیری از تعمیق هر چه بیشتر و یا سرایت جنگ به دیگرکشورها تلاش کند. روابط با روسیه درحال حاضر ارتباط نزدیکی با بحران اوکراین دارد.

 البته چهارچوب روابط  تورکیه وروسیه کاملاً گسترده بوده و تنها به اوکراین محدود نمیشود. فولی این، بسیارواضح است که اوکراین یک دوسیه تعیین‌کننده میباشد. بنابراین، بعید به نظرمیرسد که تغییر بزرگی در موضوع اوکراین رونماگردد. ولی، کاملاً آشکار است که باید در موازات تغییر جهت جنگ، یک مدل رابطه جدید بین تورکیه وغرب ایجاد شود. دیگر، اهمیت  تورکیه برای اروپا و ناتو به وضوح درک شده است.

 از سوی دیگر، این موضوع که سیاست اروپا وآمریکا در محکوم کردن روسیه به شکست دراوکراین چقدر پایدارخواهد بود، بسیار مهم است. همچنین بسیار واضح است که سیاست‌های کنونی چندان کارساز نبوده و حتی به ادامه جنگ خدمت کرده و در نهایت به دینامیزمی تبدیل میشوند که سرتاسراروپا را بی‌ثبات خواهدکرد. به  بناء به دلیل موضعی که  تورکیه در مورد بحران اوکراین اتخاذ کرده است، اعمال فشار بر انقره چندان محتمل نمیباشد. برعکس، دردوره جدید، براساس اهمیت استراتژیک فزاینده  تورکیه، باید یک مدل رابطه جدید بین اروپا وتورکیه ایجاد شود. به عبارت دیگر، نمیتوان با درگیر شدن با  تورکیه، اتخاذ یک موضع ضد تورکیه و یا تشکیل جبهه علیه  تورکیه،  تورکیه را به دست آورد. بدین دلیل، باید درمقابل احتمال تشکیل خطرات هر چه بیشتر بحران اوکراین، یک توافق جیو پولیتیکی جدید بین اروپا وتورکیه تحقق یابد. ازنظر این توافق، موضع  تورکیه کاملاً روشن است. منافع و امنیت  تورکیه یک سیاست استثنایی بوده وصرفا با اروپا قابل هماهنگی است، اما در صورت لزوم میتواند مستقل عمل کند. به عبارت دیگر، نه جای گرفتن در دو جبهه متفاوت با اروپا و نه قبول آن بدون چون و چرای موضع اروپا در مقابل روسیه. این مهمترین شعار دوره جدید در روابط  تورکیه و اروپا خواهد بود.

 یکی دیگرازمهمترین موضوعات دوره جدید، روابط  تورکیه وآمریکا خواهد بود. نمی‌توان گفت دوران خوبی را پشت سرمیگذاریم. دینامیزم‌های روابط تورکیه وآمریکا، برداشت‌های منافع مشترک و تهدید، دستخوش دگرگونی قابل توجهی شده است. دیگر، دینامیزم‌های اصلی تغییر سیستم بین‌المللی بر روابط  تورکیه وآمریکا نیزتأثیرمیگذارد. هنوز بعضی از عناصر تداوم در زمینه‌های منافع مشترک وجود داشته، ولی مسایل زیادی نیز وجود دارد که منافع در آنها مشترک نیست. البته در برداشت‌های تهدید یک اشتراک وجود دارد. بطور مثال، مبارزه با تروریزم یکی از آنهاست. اما، موضوع ی‌پ‌گ بیش از تهدید مشترک، ازنظرتورکیه یک تهدید مبتنی برآمریکا تلقی می‌شود. به نظر نمی‌رسد بدون حل این مشکل بتوان پیشرفت بزرگی در روابط  تورکیه و آمریکا به دست آورد. البته مسایلی هم وجود دارد که انتظار داریم در دوره جدید در آنها پیشرفت کنیم. بطور مثال، ممکن است در آینده نزدیک بتوان در مورد طیارات جنگی  اف-16 پیشرفت کرد. می‌توان گفت اقتصاد نیز در روابط دوجانبه اولویت دارد. رسیدن به هدف 100 میلیارد دالری در روابط تجاری دوجانبه، به صفت عامل محرک در این زمینه تلقی می‌شود. در روابط  تورکیه و آمریکا یک چهارچوب استراتژیک جدید مورد نیاز است. همانند روابط  تورکیه و اروپا،  تورکیه در دوره جدید نیز همین چهارچوب جیو پولیتیکی را در این روابط اتخاذ خواهد کرد. یعنی،  تورکیه باید برخوردی را اتخاذ کند که بر خودمختاری خود متمرکز باشد. مگر این خودمختاری به شکل ضدآمریکایی و عملکرد متقابل دایمی پیش نخواهد رفت.

یکی ازکنجکاوترین موضوعات دوره جدید، خاورمیانه وعادی‌سازی اوضاع درمنطقه است. این به صفت یک پدوسیه  مهم در سیاست خارجی ادامه خواهد داشت. می‌توان گفت که  تورکیه از عادی‌سازی اوضاع درمنطقه‌ حمایت خواهد کرد. در واقع، اگرچه عادی‌سازی اوضاع منطقوی در حال حاضر کمک چندانی به حل مشکلات نمی‌کند، اما در باب کاهش تنش‌ها، راکد کردن درگیری‌ها و تعمیق همکاری‌های بالقوه در منطقه، ریشه دوانده است. چنین شرایط منطقوی علی‌الخصوص به منافع اقتصادی  تورکیه خدمت می‌کند. به نظر میرسد که در دوره جدید چهارچوب در روابط با خاورمیانه روشن‌تر شود.

در سیاست خارجی  تورکیه پس از انتخابات، از طریق سازمان کشورهای  تورک، یک دوره فعال در آسیای مرکزی شکل خواهد گرفت، ابتکار آسیا دوباره ادامه یافته و روابط با آفریقا به بعد جدیدی منتقل خواهد شد. در دوره‌ای که سیستم بین‌المللی متشنج شده و منطقه در حال عادی‌سازی باشد،  تورکیه با اتخاذ برخوردی با  ترکیبی از این دو، جایگاه بین‌المللی خود را بیشتر تحکیم خواهد کرد.

نویسنده: پروفسور دکتر مراد یئشیل‌تاش مدیر بنیاد تحقیقات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی  تورکیه