یکی از آستانه‌های حساس یک دوره تاریخی را سپری می‌کنیم. از یک سو، یک روند تحول جامعی که طی آن ابهامات جهانی افزایش یافته، رقابت قدرت‌های بزرگ، جهانی شده و در تمامی سیستم‌های فرعی منطقوی  احساس می‌شود، جریان می‌یابد. از سوی دیگر نیز، تورکیه، گویی در قلب مسائل جهانی مانند جنگ اوکراین، روند صلح شکننده درقفقاز، درگیری‌های محلی آماده انفجاردربالکان، گفتمان تجدید نظر‌طلبانه و سیاست یونان، رقابت انرژی در مدیترانه شرقی و علاقه فزاینده آمریکا به منطقه، تجزیه لیبیا به صفت حساس‌ترین موضوع خط شمال آفریقا، محیط ناپایدار مداوم در سوریه، شکنندگی سیاسی درعراق، و ابهامات ناشی از اعتراضات جاری در ایران، قرار دارد. چنین مشاهده می‌شود که علاوه کردن مسائل دیگردرلیست امکان‌پذیراست. زیرا بحران انرژی وغذایی ناشی ازجنگ اوکراین، هم فرصت‌ها و هم خطرات جدیدی را برای تورکیه به همراه دارد. وقتی مسائل زیست‌محیطی مانند تغییرات اقلیمی ورکود اقتصادی آینده ای جهانی که احتمالاً در نیمه اول سال شاهد آن خواهیم بود به تمامی این موضوعات علاوه شود، می‌توان درک کرد که با ورود به سال 2023، محیط جیوپولیتیک تورکیه بسیار فعال خواهد بود.

در میان این موضوعات، موضوعی که در سال 2023 بیشتر درباره آن صحبت خواهیم کرد، جنگ جاری در اوکراین خواهد بود. پایان جنگ بعید به نظر ‌رسیده و انتظارات از ادامه توام با تعمیق آن بسیار زیاد است. سفر ولودیمیر زلنسکی به واشنگتن نشان می‌دهد که آمریکا کمک‌های نظامی خود به اوکراین را افزایش خواهد دادومهم‌ترازهمه، ماهیت اصلی اش را تغییر میدهد. برای همین، آماده شدن برای سناریویی که در آن جنگ ادامه خواهد یافت، مفید خواهد بود. در شرایطی که جنگ ادامه داشته و اگر تشدید نیابد، تورکیه می‌تواند موقعیت خود را هر چه بیشتر تقویت داده ومحافظه کند. حتی این موقعیت، تورکیه را از نظر دیپلماسی و جیوپولیتیکی بیشتر تقویت خواهد کرد. تورکیه می‌تواند نقش فعال خود را درموضوعاتی مانند انرژی، امنیت اروپا و امنیت غذایی عمیق‌ترکند. درصورت تغییرجهت ویا تعمیق جنگ، ممکن است ادامه موقعیت کنونی تورکیه دشوارشده و روند تنش‌آمیزی در خط انقره-بروکسل-واشنگتن جریان یابد. شاید حساس‌ترین موضوعی که در سال 2023 با جنگ اوکراین درباره آن صحبت خواهیم کرد، بحیره ای سیاه باشد. چنین به نظرمیرسد که بحیره ای سیاه بعد ازجنگ بیشتر به مرکز توجه آمریکا نزدیک شده ودر این مرحله میخواهد یک روند جدید ضد روسی با کشورهای بحیره ای سیاه تاسیس کند. از این نظر توجه به "پروژه بحیره ای سیاه توسعه یافته" مفید خواهد بود.

از نظر دستور کار مثبت سال 2023، می‌توان پیش‌بینی کرد که روند عادی‌سازی خاورمیانه بدون کاهش سرعت ادامه خواهد داشت. منطقه در حال گذراندن فرآیندی‌ست که کشورهایش پس از جنگ اوکراین، مجددا موقعیت‌یابی می‌کنند. عادی سازی نیزدراین جو صورت گرفت. میتوان گفت که روند عادی‌سازی با عربستان سعودی، امارات واسرائیل بیشتر تحکیم خواهد یافت. با مصر به کندی پیشرفت کرده، اما در نهایت، به احتمال قوی، روند متفاوت‌تر از سال 2022 شکل خواهد گرفت.

دوسیه ای سوریه نیز برروی رخدادهای غیرمترقبه بازاست. اجلاس عالی سه‌جانبه که در پایان سال در مسکوبرگزارشد، بزرگترین گام بعد از 11 سال بود. به نظر میرسد که میکانیزم سه جانبه در سال 2023 به عنوان یک ساختار پایدار ادامه یافته و گام به گام از طریق دوسیه‌ها پیش خواهد رفت. انتظار یک تحول سریع در زمینه تروریزم، بازگشت پناهجویان و راه حل سیاسی درست نیست، اما این کاملا واضح است که پیشرفت حاصل خواهد شد. هنوزمعلوم نیست که دیداری بین رئیس جمهور اردوغان و اسد وجود خواهد داشت یا خیر؟، اما اگر چنین دیداری قبل از انتخابات با میانجیگری مسکو انجام شود، هیچ کس را شگفت‌زده نخواهد کرد. با در نظر گرفتن نتایج احتمالی، می‌توان در زمینه کاهش تنش نظامی بین رژیم و اردوی ملی سوریه، محدود کردن فعال پ‌ک‌ک، بازگشت تدریجی آوارگان و موضوع ایدلیب پیشرفت‌هایی صورت بگیرد. تلاش‌های‌ ایران برای تضعیف این روند و دور نگه داشتن دمشق از تورکیه، ممکن است پیامدهایی داشته باشد. بعید است که واشنگتن از این روند حمایت کند. اگرچه برخی‌ها نسبت به این موضوع خوشبین نیستند، اما اگر همه چیز به خوبی پیشبرود و در دوسیه‌های دارای پابلم پیشرفت حاصل شود، می‌توانیم در شش ماه اول سال تصویر جامع‌تری ببینیم.

یکی دیگر از مهمترین موضوعاتی که باید در شش ماه اول سال 2023 به دقت مورد توجه قرار گیرد، تنش بین تورکیه و یونان است. در هر دو طرف انتخابات برگزار شده و به نظر نمیرسد آتن از سیاست تحریک‌آمیز فعلی خود دست بکشد. تسلیح جزایرواقدام برای توسعه دادن مرزهای آبی از 6 به 12 میل، ممکن است تورکیه را به برداشتن گامی در برابر یونان واداشته و اختلافات سیاسی و حقوقی به طور ناگهانی با یک تصادف جاده‌ای به نتیجه برسد. اگر کار تا این نقطه پیش رفته و طرف‌های ثالث نتوانند نقش تسکین‌دهنده‌ای در این روند ایفا کنند، تنش انقره و آتن می‌تواند عمیق‌تر شود.

موضوعات زیادی درآجندای سیاست خارجی سال 2023 وجود دارد. ذکر همه آنها به شکل جداگانه امکان پذیر نیست. ولی، پیش‌بینی فعال بودن سال جدید دشوار نیست. انتخابات ریاست جمهوری 2023 مصادف با دوره ای‌ست که جمهوری تورکیه وارد قرن دوم خود می‌شود. محیط جیوپولیتیک و امنیتی تورکیه به شدت رقابتی و محدود‌کننده خواهد بود و پروژه‌های جیوپولیتیکی رقابتی مرتبط با جهت‌گیری استراتژیک تورکیه در قرن دوم وجود خواهد داشت. سال 2023 نه تنها از نظر سیاست داخلی، بلکه از نظر جهت‌گیری استراتژیک منطقوی وجهانی تورکیه، سرآغاز قرن دوم کشورخواهد بود. در این مرحله، شاید انتخابات به صفت موثرترین دینامیزم به جیوپولیتیک تورکیه شکل خواهد داد.

نویسنده: پروفسور دکتور مراد یئشیل‌تاش مدیر بنیاد تحقیقات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی تورکیه