نظری به آجندای تورکیه و جهان جمعه 5 اسد 1397 هجری شمسی -28-

در برنامه این هفته، به ارزیابی های جان آجون محقق بنیاد تحقیقات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ستا  درمورداجلاس ترامپ-پوتین و بازتاب احتمالی این نشست در سیاست خارجی تورکیه میپردازیم.

در 16 جولای 2018، افکار عمومی جهان شاهد یک دیدار جالب بود. دونالد ترامپ به عنوان رهبر ایالات متحده آمریکا و بنیانگذار و رهبر نظم جهانی لیبرال با  ولادیمیر پوتین رییس جمهور روسیه که در سال های اخیر جدی ترین مخالفت با این طرح را داشته است در هلسینکی  پایتخت فنلاند دیدار کردند. دیدار ترامپ با پوتین پس از یک سلسله اظهارات و رفتارهایی که منجر به بروز تنش میان وی و متحدان غربی اش شد، صورت گرفت. بدیهی است، تحولات اخیر باعث ایجاد یک بحران جدی در بلاک غرب شده است. جالب اینجاست که جدایی بین ایالات متحده و متحدانش زمانی اتفاق افتاد که ترامپ سعی کرد روابط خود را با کشورهای دیگر مانند روسیه، چین و کوریای شمالی، که رقبای سابق بودند، بهبود بخشد و ارتقا دهد. با توجه به این تحولات، اکنون بحث جدی ای برسر میزان توانایی و اثربخشی رهبری ایالات متحده در اروپا وجود دارد. پس از نشست هلسینکی، ترامپ توضیحاتی را در رابطه با ادعاهای موجود در زمینه دخالت روسیه در انتخابات سال 2016 ایالات متحده ارایه کرد. اعتماد جدی ترامپ به اظهارات پوتین در مقایسه با اعتماد ضعیف وی به گزارشات سرویس های اطلاعاتی آمریکا در این خصوص واکنش بزرگی در میان آمریکایی ها برانگیخت. بخش بزرگی از مردم آمریکا علیه ترامپ ابراز خشم کردند. در مواجهه با این واکنشها، ترامپ مجبور شد اظهاراتش را اصلاح کند. با این حال، این اظهارات بسیار قانع کننده نبود و شک و تردیدهای موجود را نتوانست حل کند. 

معلوم نیست که در این مذاکرات مخفی دو ساعته چه اظهاراتی بر زبان رانده شده و چه چانه زنیهایی صورت گرفته است. بعد از اجلاس، هم پوتین و هم ترامپ گفتند که مذاکرات "موفق" بوده است. در پایان نشست، آنچه که دو رهبر در خلال کنفرانس مطبوعاتی خود در مورد سوریه گفتند نشانگر آن بود که در برخی از موارد چون کمکهای انسان دوستانه میان آن دو توافق نظر وجود دارد. مسئله دیگر مورد بحث، ایجاد یک منطقه حد فاصل در ناحیه اشغالی گولان سوریه میان اسراییل و نیروهای ایران-حزب الله بود. پوتین نیز در هلسینکی اظهار داشت که اسرائیل  به امنیت مرزی اهمیت می دهد. در این نشست در مورد حساسیتهای تورکیه در قبال وضعیت شمال سوریه، مسائل امنیت مرزی و آینده تروریستهای PKK-YPG مطلبی به صورت رسمی منتشر نشد. اگرچه ممکن است به نظر برسد که اجلاس هلسینکی با تورکیه مستقیما در ارتباط نیست ولی پیامدهای نظامی و اقتصادی این دیدار تورکیه را تحت تاثیر قرار می دهد. طبعا هر گونه مصالحه یا عدم مصالحه میان پوتین و ترامپ در زمینه ایران و سوریه برای تورکیه مهم است. براساس اخبار منتشر شده در مطبوعات اسرائیل دو رهبر در مورد کاهش نفوذ ایران در سوریه به شرط خروج ایالات متحده  از سوریه موافقت کردند. با توجه به این گزارش ها، هیچ توافقی در مورد برنامه هسته ای ایران به دست نیامده است. هر دو طرف مواضع خود را حفظ کرده اند. ایالات متحده فکر میکند که متن امضا شده برجام در سال 2015 ناکافی است و روسیه، مانند کشورهای عضو اتحادیه اروپا، متن و برنامه برجام را کافی مییابد. آیا این به این معنی است که روسیه تقریبا هر گونه مداخله آمریکا در ایران را ویتو می کند و خواهد کرد؟ دیدار ترامپ و پوتین مبین این بود که روسیه عامل اصلی تعیین کننده در سوریه است. اما به نظر نمیرسد که دو رهبر در مورد سوریه همانطور که ادعا می کنند، یک معامله بزرگ انجام داده باشند. بله، پوتین برای راحتتر کردن اسرائیل در مورد محدود کردن ایران در سوریه نشانه هایی در سخنان خود بروز داد. با این حال، این بدان معنا نیست که ایران به طور کامل از سوریه خارج شود. از سوی دیگر، ایران برای باقی ماندن در سوریه ، مذاکرات دیپلماتیک خود با مسکو را ادامه می دهد. من فکر می کنم که دیدار علی اکبر ولایتی با پوتین در قبل از نشست هلسینکی، اقدامی در این راستا بود. من همچنین باید تأکید کنم که تورکیه تنها کشوری است  که میتواند هم با آمریکا و هم با روسیه در سوریه  همکاری کند و‌انرا توسعه بخشد. ترامپ به بهای مخالفت نهادهای خودی با وی، روابطش را با پوتین ارتقا داد. براساس اطلاعاتی که از درون محافل تصمیم گیری آمریکا منعکس شده است، ترامپ قصد دارد تا رابطه مستقیمی با اردوغان رئیس جمهور تورکیه برقرار کند. بنابراین، وی می خواهد تا عصر جدیدی را در روابط خود با تورکیه تعریف کند. کارشناسان نزدیک به دولت ترامپ تأکید می کنند که وی دولتمردان هوشمند، مقتدر و ریسک پذیر را بسیار ستایش میکند . به همین دلیل آنها بر این باورند که ترامپ همانند روابطش  با پوتین میتواند مشکلات میان تورکیه و‌امریکا را نیز حل کند. دیدار گرم میان اردوغان و ترامپ در حاشیه نشست ناتو به این صورت تعبیر شد که ترامپ مایل به برقراری ارتباط مستقیم با پرزیدنت اردوغان همانند پوتین است.  ترامپ احتمالا فکر می کند که " اگر علیرغم تمام تلاش های کارشکنانه واحدهای دولتی آمریکا، من با پوتین قادر به انجام جنین کاری شدم چرا با اردوغان نتوانم."

نویسنده: جان آجون محقق بنیاد تحقیقات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ستا.