شب معراج به شبی گفته می شود که در ان شب، حضرت پیغمبر اسلام صلی الله علیه وسلم از مسجد الحرام به مسجدالاقصی یعنی از شهر مکه به بیت المقدس و از آنجا نیز به اسمانها صعود می کند و سپس در ملکوت با خداوند جل جلاله دیدار می کند. این واقعه بزرگ در اولین آیات سوره اسرا و آیات نخست سوره نجم در قرآن کریم مورد اشاره قرار گرفته است.

شرح واقعه معراج همچنین در احادیث صحیحه ای که از جانب پیغمبر صلی الله علیه وسلم به ما رسیده است نیز مشاهده می شود. براساس منابع اسلامی معراج رسول اکرم صلی الله علیه وسلم چنین روی داده است: در یازدهمین سال نبوت حضرت پیغمبر اسلام صلی الله علیه وسلم ، در شب 27 ماه رجب، به فرمان خداوند بزرگ و تحت هدایت حضرت جبرائیل، ایشان نخست از مسجدالحرام به مسجدالاقصی رفته و سپس وارد اسمان و در نهایت ملکوت لایتناهی حضرت حق شده اند. شب معراج یکی از با فضیلت ترین شبهای سال بوده و از خیر و برکت بسیاری برخوردار است و همواره از سوی مسلمانان جشن گرفته می شود.

این حادثه که در ورای ادراک انسان قرار دارد به عنوان یکی از معجزات پیامبر اسلام صلی الله علیه وسلم تلقی می گردد.

این عروج برای نشان دادن عظمت کبریای الهی و بیان نعمات پروردگار و نیز تداوم استقامت غرور افرین ان حضرت صلی الله علیه وسلم در راستای ابلاغ پیام خداوند صورت گرفته است.

خداوند در قران کریم در رابطه با این حادثه بزرگ در آیه شریفه نخست از سوریه مبارکه اسرا چنین فرموده است:" منزّه است آن خدای که بنده اش محمّد را در یک شب از مسجدالحرام به سوی مسجدالاقصی ( بیت المقدس ) که پیرامون آن را برکت دادیم ، سیر داد . آری ، ما او را بدان جا بردیم تا بخشی از نشانه های خود را به او بنمایانیم . به یقین ، خداوند در خواست بندگانش را می شنود و به حال آنان بیناست ; از این روی در پیامبر شایستگی این کرامت را دید و آن را به او عطا کرد ."

منابع اسلامی نوشته اند که حادثه عظیم معراج زمانی رخ داد که حضرت پیغمبر صلی الله علیه وسلم از مظالم مشرکین در مکه دچار سختی فراوانی شده بودند و همچنین در آن زمان همسرشان حضرت خدیجه و عمویشان حضرت ابوطالب وفات کرده بودند که فقدان این دو بزرگوار ایشان را دچار دل تنگی عمیقی نموده بود.

گفته می شود برای اینکه رسول اکرم صلی الله علیه وسلم قادر به انجام این پرواز متافیزیکی شوند نخست سینه وی از سوی فرشتگان شکافته شده و با اب زمزم شستشو داده شده و سپس با ایمان و حکمت مملو گردیده و به این ترتیب به سوی کبریای الهی و هفت اسمان رهسپار شده و در هر مرتبه ای از سما با پیامبران قبل از خود دیدار کرده است. ایشان در نهایت به مکانی که فاصله بسیار اندکی با عرش الهی داشته رسیده و از پروردگار متعال بگونه ای مستقیم فرامینی دریافت کرده است.

یکی از مباحثاتی که در زمینه معراج به عمل آمده مشاهده و یا عدم مشاهده پروردگار از سوی نبی اکرم صلی الله علیه وسلم می باشد. در این خصوص ابوذر یکی از صحابه نزدیک از ایشان پرسیده که ایا پروردگار متعال را دیدی؟.. در جواب ابوذر پیغمبر اکرم صلی الله علیه وسلم نیز فرموده اند: خداوند نور است. چگونه می توان او را مشاهده کرد؟

در این میان حضرت عایشه ام المومنین و همسر پیغمبر اسلام نیز در این خصوص فرموده اند: "هرکسی که بگوید محمد صلی الله علیه وسلم پروردگار را دیده است دروغ می گوید. چونکه چشمها نمی توانند خدا را ببیند اما او می تواند همه را مشاهده کند."

معراج نشان داد که خداوند حامی حضرت پیغمبر صلی الله علیه وسلم در برابر کفار و مشرکین مکه است و اینده بسیار درخشانی در انتظار مسلمانان و امت اسلام است. در این سفر اسمانی، رسول اکرم صلی الله علیه وسلم گوشه های از جنت و جهنم را مشاهده کرده و با نعمات بهشت و عذابهای دوزخ از نزدیک اشنا می شود. به عنوان مثال مشاهده می کند که چگونه افرادی که مرتکب غیبت شده اند در جهنم با ناخنهای مسین، صورت و سینه خود را می خراشند.

در خلال معراج خداوندجل علی شانه  5 وقت نماز را به جای 50 وقت نماز و هم ارزش با آن به حضرت رسول اکرم صلی الله علیه وسلم هدیه می دهد. دو ایه آخر سوریه بقره نیز در خلال معراج برای پیامبر صلی الله علیه وسلم خوانده می شود. ضمنا به وی مژده داده می شود که خداوند گناهان امت اسلام را که به دور از شرک می باشد خواهد بخشید.

به دنبال وقوع معراج، حضرت ابوبکرصدیق رضی الله عنه که به سخنان حضرت پیغمبر (ص)بطور کامل ایمان می آورد از سوی ایشان صدیق لقب می گیرد.

آنچه محقق و مسلم است حضرت محمد صلی الله علیه وسلم در شب معراج به مقامی رسيده که پيغمبران مرسل و فرشتگان مقرب بدان نرسيده اند و آنحضرت صلی الله علیه وسلم بسياری از آيات عظمت  الهی را ديده است از قبيل فرشتگان در صورت اصلی خود و بهشت و دوزخ را با تفصيلات زياد و ابعاد گسترده مشاهده کرده و با خداي تعالی سخن گفته است.