نظری به آجندای ترکیه و جهان

نظری به آجندای ترکیه و جهان
2015/06/13

در روز ۷ جون گذشته در ترکیه که الگویی برای دمکراسی در جهان اسلام است، انتخابات پارلمانی چند حزبی برگزار گردید. ملت ترکیه با ۹۹ فیصد مسلمان دارای سابقه دمکراتیکی است که به قرن نوزدهم و به دوران امپراطوری عثمانی بر می گردد. در ترکیه این ملت است که با شرکت در انتخابات، حکومتها را تعیین و یا از قدرت برکنار می کند. در ترکیه نیز همانند کشورهای غربی بیش از ۱۰ حزب سیاسی در انتخابات حضور داشتند، مبارزه کردند، نظرات خود را به مردم بیان نمودند و در نهایت با اراده ملت روبرو شدند و آنرا پذیرفتند. این روند ممکن است در کشورهای غربی به عنوان رفتاری عادی مشاهده شود. اما دستیابی به چنین سازوکاری برای ۱ و نیم میلیارد تن از مسلمانان جهان یک پیروزی بزرگ محسوب میشود. چراکه بخش بزرگی از جهان اسلام فاقد ساختارها و سازوکارهای دمکراتیک است. بنابر این می توان گفت که سابقه و تجربه دمکراسی در ترکیه در حد ممتازترین در خاورمیانه است. نمیتوان ادعا کرد که دمکراسی ترکیه فاقد هرگونه اشتباهی است. مثلا در گذشته، کودتاهای نظامی ۴ بار حکومتها را برکنار کرده و مجالس را منحل نموده است. اما در خلال دهه اخیر با ریفورمهای بزرگ صورت گرفته چهره سیاسی و اجتماعی ترکیه شاهد تغییرات بزرگ و مثبتی شده است.
اکنون توجه شما عزیزان را به ارزیابیهای پروفسور دکتر رمضان گوزن استاد علوم سیاسی و روابط بین المللی دانشگاه مارمارای ترکیه جلب می داریم.
در واقع بسیاری از کشورهای اسلامی دارای نظامهای چندحزبی هستند و حکومتهای خود را از طریق انتخابات تعیین می کنند. شما می توانید چنین تصویری را در پاکستان، اندونزیا، ایران، مالزیا، بنگلادش و غیره مشاهده کنید. وجود نهادها و قوانین دمکراتیک در این کشورها هرچند به صورت سمبولیک، ارزشمند است. حتی هستند کشورهایی درجهان اسلام که فاقد نهادهای دمکراتیک هستند. به عنوان مثال کشورهای خلیج از این دسته اند. این کشورها از جانب پادشاهان، امرا و یا شیوخ اداره میشوند و رهبران جامعه توسط انتخابات تعیین نمی گردند. این کشورها دارای نظام سیاسی ویژه خود هستند.
این مثالها نشان میدهد که جهان اسلام در بطن خود دارای مسائل بسیاری است. البته دمکراسی ترکیه نیز اگرچه از اعتبار بالایی برخوردار است اما در مقام عمل، با برخی از مسائل روبرو است. از این مسائل میتوان حکومت غیر نظامیان، نهادهای جامعه مدنی و نیز برابری فرصتها و امکانات در زمینه رقابتها را نام برد. دشواریهای دمکراتیک موجود در کشورهای اسلامی بعضا ناشی از سوابق تاریخی این کشورها و بعضا نیز به دلیل تفاسیر متفاوتی است که از دین اسلام به عمل می آید. البته فراموش نکنیم که یکی از مهمترین دلایل عدم ریشه گیری دمکراسی در کشورهای اسلامی به دلیل سابقه مستعمره ای آنان است. از ابتدای قرن بیستم حکومتهای تاسیس شده از سوی استعمارگران غرب در کشورهای خاورمیانه عموما توتالیتر، میلیتاریست و غیرمردمی بودند. این قبیل حکومتها به هیچ وجه اجازه نمی دادند تا سیستم چند حزبی در کشور جاگزین گردد.
مثلا پس از اینکه برای اولین بار در تاریخ مصر، محمد مورسی توانست با رای اکثریت ملت به مقام ریاست جمهوری برسد یک سال بعد به تعقیب وقوع کودتایی نظامی برکنار و بازداشت شد. اما این اقدام عبدالفتاح سیاسی که رهبری کودتاگران را برعهده داشت نه تنها از سوی کشورهای غربی مورد انتقاد جدی قرار نگرفت بلکه به صورت حادثه ای عادی تلقی شد.
دوم اینکه در بین بسیاری از مسلمانان در رابطه با دمکراسی و آزادی، ذهنیتهای منفی ای وجود دارد. چنین دیدگاههایی که عمدتا از تفسیر متفاوت قوانین دینی ناشی میشود سبب میگردد تا جامعه مذکور مفاهیمی چون جامعه مدنی، ازادی بیان، قانون اساسی و غیره را محدود کند و یا بیفایده بداند. مثال بارز این وضعیت، پیدایش داعش در خاورمیانه و رویکردهای به شدت افراطی انان در قبال مسائل مختلف جامعه میباشد. طبعا چنین دیدگاههای مانع از توسعه فرهنگ دمکراسی در میان جوامع می گردد. اینجا است که فرق دمکراسی ترکیه خود را نشان می دهد. ترکیه از دوران عثمانی، یعنی از اواسط قرن نوزدهم وارد روندی دمکراتیک شده است. البته عضویت ترکیه در شورای اروپا، تلاش برای نامزدی در اتحادیه اروپا و یا حضورش در ناتو از دیگر عواملی است که نباید در روند بررسی دمکراسی در ترکیه مورد فراموشی قرار گیرد.