Çəki vahidi necə pul vahidi oldu? (mətin və audio)
Türkiyə lirəsi adı altında rəsmi pul vahidi olaraq istifadə etdiyimiz lira və ya eyni kökdən olan əlaqəli sözlər bir çox ölkədə də pul vahidi kimi istifadə olunur
Libra - lira - lirə - funt - funt sterlinq
Bu gün sizə ilk günlərdən tanış olduğumuz və yaşlandıqca həyatımızda daha çox yer tutan liradan bəhs ediik. Türkiyə lirəsi adı altında rəsmi pul vahidi olaraq istifadə etdiyimiz lira və ya eyni kökdən olan əlaqəli sözlər bir çox ölkədə də pul vahidi kimi istifadə olunur. Maraqlıdır ki, lira çəki vahididir. “Çünki” deyərək izaha başlayırıq.
Lira (lirə) sözü latınca "libra" sözündən gəlir. “Tərəzi”, "çəki ölçüsü", "çəki" və "tarazlıq" deməkdir.
Roma imperiyası dövründə 1 libra təxminən 327,45 qrama bərabər ölçü vahidi kimi istifadə olunurdu. İmperatorluğun geniş coğrafiyasında yayılan libra ticarətin artmasıyla orta əsrlər Avropasında müxtəlif valyutaların əsasına çevrildi. Əskinasların istifadə olunmadığı o qədim dövrlərdə qızıl və gümüş kimi qiymətli metallardan hazırlanan sikkələr öz çəkilərinə görə dəyərləndirilirdi. 1 libra və ya lira çəkisi olan qızıl və ya gümüş sikkələr pul vahidi kimi xidmət göstərirdi.
Lira kimi, funt sözü də eyni şəkildə tərəzi ölçüsü mənasını verir. Orta əsrlərdə İngiltərədə funt həm çəki, həm də pul vahidi kimi istifadə olunub. Bir funt 16 unsiya və təxminən 453 qrama bərabərdir. İngiltərədə çəki vahidi olan qiymətli metal funt sonralar valyutanın əsasını təşkil etdi. Bir funt gümüşə bərabər olan funt sterlinq zamanla Britaniya valyutasına çevrildi.
Həm lira, həm də funt əvvəllər çəki vahidləri kimi ortaya çıxsa da, vaxt keçdikcə pul vahidi kimi istifadə olunmağa başladı. Bunun əsas səbəbi ticarət-iqtisadi əməliyyatlarda qiymətli metalların standartlaşdırılmasının zəruriliyi idi. Lira (lirə) 2002-ci ildə İtaliya avronu qəbul edənə qədər pul vahidi kimi istifadə edilirdi Avropada.
Türkiyədə lirə pul vahidi kimi 19-cu əsrin ortalarında Osmanlı imperiyası dövründə qəbul olunub. Osmanlı lirəsi qızıl və gümüşdən ibarət sikkələr şəklində dövriyyəyə buraxılırdı. Cümhuriyyət dövründə lirə Türkiyənin rəsmi pul vahidi olaraq qəbul edildi.
Lirə və funtun çəki vahidindən valyutaya çevrilməsi ticarət-iqtisadi əməliyyatların asanlaşdırılmasında və universal miqyasda standartlara nail olunmasında mühüm rol oynadı. Ticarət yollarının inkişafı, iqtisadiyyatların böyüməsi və beynəlxalq ticarətin artması ilə bu transformasiya əhəmiyyətini hər sahədə göstərməyə davam edir.
