Şüşə qabın içindəki qələm qırıq görünür, çünki … (mətin və audio)
Hamımızın gündəlik həyatda rastlaşdığımız, lakin çox əhəmiyyət vermədiyimiz maraqlı bir hadisədən danışırıq: şüşə qabın içindəki qələm qırıq görünür, “çünki” deməklə izahına başlayırıq
İşığın sınma qanunu
Şüşə qabın içindəki qələmin qırıq görünməsi kimi sadə hadisə əslində fizika və optikanın əsas prinsipləri ilə bağlıdır. Gəlin, əvvəlcə işığın necə davrandığına nəzər salaq. İşıq bir mühitdən digərinə keçərkən istiqamətini dəyişə bilir. Bu hadisə işığın sınması adlanır. İşıq havadan suya keçərkən yavaşlayır və istiqamətini dəyişir. Bu sınma hadisəsi su ilə dolu stəkana qoyulan qələmin qırıq görünməsinə səbəb olur.
Qələmə baxdıqda suyun üstündəki və altındakı hissələrin eyni olmadığı görünür. Bunun səbəbi işığın sudan keçərkən sınmasıdır. İşığın havadan suya keçməsi ilə qırılma bucağı dəyişir. Bu, qələmin suyun altındakı hissəsinin başqa bir nöqtədən gəldiyi kimi görünməsinə səbəb olur. Gözlərimiz işığın bu sınmasını təsbit edir, lakin beynimiz bu məlumatı suyun sınma göstəricisi ilə düzəltmir. Hadisəni daha texniki dildə izah etmək üçün Snell qanununa da baş vuraq. Snell qanunu işığın bir mühitdən digərinə keçərkən sınma bucağını təyin edir. Bu qanun işığın düşmə bucağı ilə sınma bucağı arasındakı riyazi əlaqəni göstərir.
Suda qırılma hadisəsi təkcə qələmdə deyil, gündəlik həyatın başqa yerlərində də baş verir. Məsələn, dayaz suda gedərkən ayaqlarımız gözümüzə olduğundan daha yaxın görünür. Eyni prinsip burada da keçərlidir. Yəni işıq suyun içindən keçərkən sınır və bu zaman su lupa kimi hərəkət edərək ayaqlarımızın təsvirini yaxınlaşdırır. Göründüyü kimi, sadə görünən bu hadisə əslində optik elm və mühəndislikdə çox mühüm yer tutur. Eynək, kamera və mikroskop kimi bir çox optik cihazlar işığın sınmasının bu prinsiplərinə əsaslanır. Bundan əlavə, təbiətdə bir çox heyvan işığın sınma xüsusiyyətlərindən istifadə edərək ovlayır və ya təhlükədən qaçır.
