Sudan böhranının səbəbləri və mümkün nəticələri

Sudandakı ciddi münaqişələr ölkədə siyasi böhranın artmaqda davam etdiyini göstərir. Əslində, 14 aprel 2023-cü ildə Sudan ordusu Sürətli Dəstək Qüvvələrinin Qərargahına basqın etdi. Hazırda belə bir fikir var ki, Sudan Respublikasının ordusu ilə yanaşı, Sürətli Dəstək Qüvvələrinin lideri Hemedtiyə bağlı birliklər də iki müxtəlif hərbi struktur təşkil edir. General Əbdülfəttah əl-Burhan hazırda Hemedtinin qoşunlarını zəiflətməyə çalışır, amma indi bunun üçün elə görünür çox gecdir. Sudandakı siyasi böhranın tərəfləri arasında mülki hökumət, hərbi idarə, siyasi partiyalar və qeyri-hökumət təşkilatları var. İqtisadi böhran, korrupsiya, sosial ədalətsizlik, demokratikləşmə prosesindəki pozuntular, etnik və dini münaqişələr kimi faktorlar Sudandakı problemin əsas amilləri sırasındadır.

Münaqişə Sudanda siyasi böhranı daha da dərinləşdirmək və ölkədə qeyri-sabitlik yaratmaq potensialına malikdir. Həmçinin, xüsusilə Sudan Sürətli Dəstək Qüvvələrinin lideri olan Hemedti Sudanda güclü hərbi mövcudluğu olan bir ad idi. Ona görə də Hemedti ilə əl-Burhan arasındakı gərginlik hərbi münaqişəyə çevrilə və ölkəni vətəndaş müharibəsinə sürükləyə bilər. Bundan əlavə, bu gərginlik Sudandakı siyasi proseslərə mənfi təsir göstərə, ölkədə siyasi böhranı daha da dərinləşdirə bilər.

Bundan əlavə, Sudanın geosiyasi mövqeyi regionun digər ölkələrinin, xüsusən də Sudana qonşu olan ölkələrin Sudandakı siyasi böhrana qarışmasına səbəb ola bilər. Bu, Sudandakı böhranı dərinləşdirə, ölkəni və regionda vəziyyəti daha da mürəkkəb hala gətirə bilər.

Əslində Misir Nil çayı üzərindəki Sudanın resurslarının idarə olunması ilə bağlı narahatlıqları aradan qaldırmaq və Sudandakı siyasi qeyri-sabitliyin Misirin təhlükəsizliyinə təsir etmə potensialına malik olduğu üçün problemə müdaxilə edə bilər. Çünki Sudan Nil çayı üzərində Roseires, Sennar və Merowe kimi bəndlər tikib. Bu səbəbdən Sudanın su elektrik istehsalında mühüm rol oynayan və Sudanın kənd təsərrüfatı sektorunun suvarılmasını təmin edən bu bəndlər Sudanın su ehtiyatlarının idarə olunması baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir.

İkincisi, Sudanın şimal-şərqində yerləşən Efiopiyanın Tiqray bölgəsindəki münaqişələr səbəbindən Sudan ilə Efiopiya artıq maraqların toqquşmasını yaşayırdı. Üçüncüsü, Sudan və Cənubi Sudan arasında davam edən çoxlu mübahisələr var. Sudandakı siyasi böhran bu münaqişələrin həllinə mənfi təsir etmək potensialına malikdir. Ona görə də Sudandakı böhrana Cənubi Sudan da cəlb oluna bilər.

Regiondankənar səlahiyyətlər baxımından Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri (BƏƏ) və Səudiyyə Ərəbistanının Sudandakı bəzi qruplarla sıx əlaqədə olduğu bildirilir. Ona görə də Sudandakı böhran bu ölkələrin maraqlarına toxuna və bu ölkələrin Sudan böhranına daha çox qarışmasına səbəb ola bilər. Bu ölkələrlə yanaşı, Afrika İttifaqı (AfB), Ərəb Dövlətləri Liqası və digər regional təşkilatlar da Sudandakı böhranın həllinə cəlb oluna bilər. Bununla belə, bütün müdaxilələrin Sudanın suverenliyinə hörmət edən və Sudan xalqının xeyrinə olan sülh yolu ilə aparılması vacibdir.

Bu səbəbdən Sudandakı idarə daxilindəki gərginliyin aradan qaldırılması barədə ölkədə sabitliyin təmin edilməsi üçün tərəflərin dialoq və sülh yolu ilə əməkdaşlıq etməsi həyati əhəmiyyət kəsb edir. Bundan əlavə, davamlı həll üçün Sudanın bütün hissələrini əhatə edən siyasi prosesin başlanması və dəstəklənməsi lazımdır. Aydındır ki, Sudandakı münaqişələr Sudanın sabitliyini təhdid edir. Lakin bu böhranın həlli üçün ciddi siyasi iradə və danışıqlar prosesi tələb olunur. Əks halda Sudan da Liviya kimi xaosa sürüklənə bilər. Sudanın Misir, Cənubi Sudan və Efiopiya kimi qonşuları ilə də problemləri var. Bölgədə gərginliyin artması Sudanın gələcəyi üçün ciddi təhlükə yaradır.

Beynəlxalq ictimaiyyət Sudanı dəstəkləməli və münaqişəyə son qoymaq üçün səy göstərməlidir. Bununla belə, Sudandakı iqtisadi böhranı da gözdən yayındırmaq olmaz. Bu böhran ölkədə siyasi böhranı dərinləşdirir və həll prosesini çətinləşdirir. Sudanın gələcəyinə ümid bəsləmək çətin olsa da, məsələnin sülh yolu ilə həllinə ümidi kəsməmək lazımdır.