ینگی دنیا تیزیمی
تحلیل و تیکشیروو
ینگی دنیا تیزیمی
کرونا‌ویروس کسل لیگی 21-عصر نینگ اینگ مهم حادثه سی حسابلنه‌دی. اصلیده، بو وضعیت کرونا کسل لیگی بیلن بیرگه گلوبال مقیاسده اوزگریشلرگه آلیب کیلیشی حقیده‌گی ایضاحلرنی کیلتیریب چیقرماقده. بولر نینگ اینگ اهمیتلیسی، دنیا ترتیبینی اوزگرتیره‌دیگن نرسه‌لردیر. کوپ‌گینه متخصصلر ینگی دنیا ترتیبی نینگ پیدا بولیشینی تخمین قیلیشه‌دی، بو حاضرگی دنیا ترتیبی نینگ اوزگریشی باسیمیگه دچار بوله‌دی دیماقدیر. البته، بیز گلوبال مقیاسده‌گی ینگی جریانگه کیریشیمیزگه شبهه یوق. بیراق، دنیا نظامی کرونا کسل لیگیدن کیین توبدن اوزگریشگه دوچ کیلماقده و بو حتمی دیب ایتیش هم ممکن ایمس. اوشبو یاندشوو اصلیده کرونا کسل لیگی سبب بولگن پسیکولوژیگ روحیه نینگ بیر پارچه‌سیدیر. خوش، نیمه اوچون کرونا گلوبال اولچگیده ترکیبي اویینلرنی اوزگرتیرووچی ایمس؟ بونگه جواب بیریش اوچون دنیا ترتیبی نینگ توزیلیشی گه و اونینگ قنده‌ی تکامل قیلگنی گه قره‌ش کیره‌ک.
خوفسیزلیک بوییچه تیکشیرووچی یازووچی دوکتور مراد یشیل تاش نینگ اوشبو موضوعگه دایر و فکر و ملاحظه‌لرینی اعتبارینگیزگه حواله قیله‌میز.
سونگگی بیش عصرده جهان سیاستیگه دنیا ترتیبلری نقطه‌ی نظریدن قره‌سک، اوچته اساسي عنصر پیدا بولگنلیگینی کوره‌میز: حاکمیت تقسیماتی، سیاسي اقتصاد و خلق‌ارا نورملر/ قاعده‌لردیر. حاکمیت تقسیماتی (کتّه) کوچلرارا رقابت نینگ اساسي یونه‌لیشینی بیلگیلب قویه‌دی، سیاسي اقتصاد توغریدن-توغری تیزیم قاعده‌لرینی، خلق‌ارا نورملرنی و خلق‌ارا اجتماعی جریانلرینی بی‌واسطه بیلگیلب بیره‌دی.
مثال اوچون، حاکمیت تقسیماتی اوچدن آرتیق دولت اورته‌سیده تقسیملنه‌دیگن بولسه، تیزیمده دنیا ترتیبی کوپ کوچگه ایگه دیییش ممکن، اگر او ایکّی کوچ اورته‌سیده تقسیملنه‌دیگن بولسه، او ایکّی قطبلی، اگر بیرته اکتور موجود بولسه، او بیر قطبلی حسابلنه‌دی. کورینه‌دیکی، دنیا ترتیبی نینگ بیر قطبدن باشقه‌سیگه اوتیشیگه امکان بیره‌دیگن اساسي دینا‌میک ایسه اوروشدیر.
هر بیر ییریک اوروشدن کیین حاکمیت تقسیماتیده ینگی موازنتنی کیلتیریب چیقره‌دی، گلوبال ترتیب هر بیر اوروشدن کیین ینگی رژیم اساسیده قَیته تیکلنه‌دی. اوشبو رژیم نینگ اساسینی تشکیل ایتووچی عنصرلر اقتصادي تیزیم و معیارلر گلوبال مقیاسده باشقه‌لر نینگ موقع، رول و حرکت اصوللرینی بیلگیله‌یدی. دولتلر صفتیده، اگر سیز تیزیمگه ماسلشسنگیز، یاکه تیزیمگه قرشی چیقسنگیز یاکه تیزیم نینگ افضللیکلریدن فایده‌لنیش اوچون تیزیمگه قوشیلیشگه حرکت قیلیشینگیز ممکن.
کرونا‌دن کیینگی دنیا ترتیبینی ینگیسی بیلن المشتیریش اوچون، کرونا کسل لیگی حاضرگی کوچ تقسیماتیده اوزگریشلرگه آلیب کیلیشی کیره‌ک، بونگه موازن روشده اقتصادي توزیلمه و توزیلمه‌نی باشقرووچی اکتورلر یاکه اکتورلرنینگ تیزیم نینگ ایش میکانیزملرینی اوزگرتیریشگه آلیب کیله‌دیگن بولسه، ینگی نورملر اساسيده ینگی گلوبال رژیملرنی یره‌ته‌دیگن توزیلمه‌وي تدبیرلرنی عملگه آشیریشلری کیره‌ک.
حاضرگی دنیا ترتیبنی کوچلرنی تقسیملش نقطه‌ی نظریدن امریکانینگ اوستونلیگیگه اساسلنه‌دی، اما بو بیر قطبلی ایمسلیگی یقّال کورینینیب توریبدی. سونگگی ییللرده کوچ تقسیملشده جدّي اوزگریش کوزه‌تیلمه‌دی. مثلاً، اورته کتّه‌لیک کتگوری‌سیگه جایلشتیریلیشی ممکن بولگن بیران بیر اکتور اوشبو کوچ حالتینی اوزگرتیرمه‌گن و شو بیلن کتّه قوّت مقامیگه ایریشمه‌گندیر. یاکه کتّه کوچ مقامیگه ایگه بولگن کوچلر مادّي کوچلرینی آشیریب، کتّه کوچ موقعیگه ایریشه آلمه‌گنلر. اینگ مهمی شونده‌کی، بویوک کوچ مقامیده بولگن امریکا قوشمه ایالتلری نینگ کوچ حالتیده هر قنده‌ی بیر اوزگریش بولمه‌گن کبی، ختای کبی اکتورلر نینگ سوپر کوچ مقامیگه ایریشدی دیییش هم ممکن ایمس. البته، گلوبال مقیاسده‌گی برچه اکتورلر نینگ حاکمیت حالتیده‌گی کتّه و کیچیک اوزگریشلر ستاتیک خصوصیتگه ایگه دیب ایتیش هم ممکن ایمس. بیراق، حتا که گلوبال تیزیمده هم اوشبو تیزیم ایچیده‌گی منطقوي قویی تیزیملرده هم هیچ قنده‌ی کتّه ترکیبي اوزگریشلر یوز بیرمه‌گن.
حاضرگی کونده موجود بولگن قوّت پارامترلری توغریسیده‌گی معلوماتلر، کرونا‌ویروسدن کیین گلوبال و منطقوي قوّت تقسیماتیده کتّه بیر اوزگریشلر بولیشینی ایتیش اوچون ییترلی دلیل موجود ایمس. اگر گلوبال کوچ تقسیماتیده‌گی کرونا‌ویروس طفیلی ینگی وضعیت نینگ پیدا بولیشی احتمالی ضعیف ایسه، بیز ینگی دنیا ترتیبی نینگ بیرینچی و اینگ مهم اوستونی اوزگریشسیز قاله‌دی دیب ایته آله میز. بونده‌ی حالده بیزنینگ قره‌شیمیز کیره‌ک بولگن ایکّینچی و اوچینچی سویه‌لر ایسه اقتصادی و گلوبال نورملر بولیشی کیره‌ک. اقتصادده هم شونگه اوخشه‌ش یاندشوونی عملگه آشیریش ممکن.چونکه اقتصاد، احتمال کوچ حسابلش پارامترلری آره‌سیده اینگ مهمی حسابلنه‌دی.
حاضرگی اقتصادي معلوماتلرگه کوره، گلوبال کوچ تقسیماتی اوزگریشلرگه دوچ کیله‌دیگنگه اوخشه‌مه‌یدی.
اگر اینگ یامان (یامان ایمس) سناریو روی بیرسه، کرونا‌ویرسدن کیین گلوبال اقتصادگه ییتکزیله‌دیگن ضررلر بوتون دنیا اقتصادیاتی نینگ 5% ینی تشکیل ایته‌دی.
شو نینگ اوچون، اگر اقتصادده کوتیلمه‌گن اوزگریشلر یوز بیرمسه، حاضرگی گلوبال اقتصادي ترتیبده کتّه بیر تنفس صادر بولمه‌یدی. باشقه تاماندن، گلوبال معیارلر (بولر اقتصادي و سیاسي و باشقه) کرونا‌ویروس بیلن توگه‌یدی، دیب بحثلشیش ایسه جوده قیین کورینه‌دی.
شونده‌ی قیلیب، اگر کوچ تقسیماتیده اوزگریش بولیشی ممکن بولمسه، حاضرگی دنیا ترتیبی نینگ اورنیگه ینگی دنیا ترتیبی پیدا بولیشی ممکن می؟ بو سوالگه "هه" دیب جواب بیریش نینگ علاجی یوق. بیراق، گلوبال مقیاسده‌گی اوزگریشلرنی طلب قیلیش اوچون بیزده کوپلب سببلر موجود. بو اوزگریش کونده‌لیک حیات نینگ اوزگریشی بیلن بیز نینگ اجتماعي لشوو جریانلریمیزگه، دولت ایشلشلری نینگ اوزگریشی، ایرکینلیک، دموکراسی و ملیت چیلیک کبی کوپلب دلیللر نینگ اوزگریشیگه قدَر صادر بوله‌دی، دیب تأکیدلشیمیز ممکن.
خوفسیزلیک بوییچه تیکشیرووچی یازووچی مراد یشیل تاش نینگ اوشبو موضوعگه دایر و فکر و ملاحظه‌لرینی اعتبارینگیزگه حوالدیک.
