سوريه انقلابی، تورکيه و دنیا
برنامه
سوريه انقلابی، تورکيه و دنیا
"تورک تشقی سیاستی " دستوری نینگ ینگی سانی بیلن ینه بیرگهمیز. بوگونگی سانیمیزده "سوريه انقلابی، تورکيه و دنیا" موضوعی تیلگه آلینهدی.
خلقارا مناسبتلر متخصصی دوکتور جمیل دوغاچ ایپېک نینگ موضوع حقیدهگی یازووینی تقدیم اېتهمیز.
2011-ییلده اوز طلبلرینی بیلدیریش اوچون کوچهگه چیققن سوريه خلقیگه بشارالاسد باشچیلیگیدهگی بعث رژیمی نینگ آغیر قوراللر بیلن جواب بېریشی نتیجهسیده باشلنگن ایچکی اوروش، یقینده سوریه ملی اردوسی و هيئت تحرير الشام نینگ دَمشققه کیریشی بیلن قسماً یکونلندی. سوريهده 8-دسامبردن باشلب بوتونلهی ینگی سیاسي واقعلیک یوزهگه کېلدی. بو واقعلیک ینگی دورده سوريه نینگ هم ایچکی ترتیبیده، هم خلقارا مناسبتلریده توب اوزگریشلر یرهتهدیگن جریان نینگ باشلنیشی صفتیده بهالنماقده.
مینگ ییلگه یقین وقت دوامیده اوز کوچینی سقلب، حکمرانلیک قیلگندن سونگ، سونگگی کونلرینی یشه یاتگن پیتده، ولتېرنینگ هزل افادهسی بیلن، مقّدس روم امپراطورلیگی اېندی نه مقّدس، نه روملیک و نه امپراطورلیکلیکدیر. گلوبال مقیاسده بوگون دوچ کېلهیاتگن معما اېسه قوییدهگیچه: تخمیناً 2،5 عصر اوتگچ، سونگگی کونلرینی یشه یاتگن لیبرال دنیا ترتیبی هم اېندی نه لیبرال، نه دنیا مقیاسیده و نه ترتیب ایچیدهدیر. دنیانی بیر بوتون دېب گپیریش تاباره قیینلشماقده. گلوبال تیزیملر یرهتیش حرکتلری موفقیتسیزلیککه اوچرهدی. حمایهچیلیک کوتریلماقده، گلوبال سودا مذاکرهلری نتیجه بېرمهدی. ینگی کوچ مرکزی صفتیده پیدا بولگن سیبېر میدانی نینگ ایشلهتیلیشینی ترتیبگه سالووچی قاعدهلر جوده آز. هر بیری اوزیگه خاص بولگن منطقوي ترتیبلر یاکه ترتیبسیزلیکلر پیدا بولماقده. بو حالتگه اېنگ یخشی مثال اېسه اورته شرق و سوريهده یوز بیرهیاتگن واقعهلردیر.
بوگونگی دنیا 1939-1991 دوری نینگ مفکوروي قرهمه-قرشیلیک ایچیدهگی دنیاسیگه اوخشهمهیدی؛ گلوبال اوروش بولگن بیرینچی جهان اوروشیدن آلدینگی اون ییللرنی کوپراق اېسلهتهدی. حاضرده گلوبال و منطقوي کوچلرنینگ کوتریلیب-توشهیاتگن دوریده ملي کوچ اوروش(لر)ایگه گواه بولهیاتگنیمیزنی ایتیشیمیز ممکن. حکمران امپریال کوچ بولگن امریکا قوشمه ایالتلری، موجود حالتنی سقلب قالیش اوچون دایمي حرکت قیلیش پَییده. باشقه تاماندن، چین، انگلستان و تورکيه کبی کوچهییب بارهیاتگن اکتورلر، امریکا قوشمه ایالتلری نینگ نامتناسب کوچ و بایلیک تقسیماتیدن ناراضی. روسيه فدراسیونی و اروپا اتفاقی کبی کوپ ملتلی توزیلمهلر اېسه اوزلری نینگ اېسکی شهرتلی کونلرینی ایزلهماقدهلر. غرب، سویت سوسیالیست جمهوریتلر بیرلیگی نینگ قَیتیشیدن؛ روسيه اېسه غرب قوللب-قوّتلهیدیگن رژیم اوزگریشی تولقینیدن قورقماقده. هر ایکّی تامان نینگ عمومي قورقووی اېسه، اولر نینگ عبارهسی بیلن، "رادیکال اسلام"دیر.
دنیا نینگ عمومي حالتیگه قرهسهک، 1945-1989 ییللر آرهسیده بولگنی کبی کتّه مفکوروي کورهش کوتیلمهیپتی. اصلیده، ینگی بیر "تېمیر پرده" هم کورینمهیپتی. یېتکچی جهان کوچی بیلن بیرگه، (امریکا قوشمه ایالتلری نینگ حکمرانلیگینی کمهیتیرماقچی بولگن، لېکن بو مقصدنی عملگه آشیریش اوچون حلی یېترلیچه کوچگه اېگه بولمهگن) رواجلنهیاتگن و پسهیهیاتگن کوچلر موجود. بو حالت، موضوع بیلن شغللنووچی متخصصلر آرهسیده بعضی کېلیشماوچیلیکلرگه آلیب کېلماقده. بعضی متخصصلرده موجود حالتنی توشونیب آلیش اوچون ساووق اوروش پیتیگه مراجعت قیلیش علاقهسی بار، اما بو توغری قیاسلش اېمس. حاضرگی وضعیت، کوپراق ینگی پیدا بولهیاتگن بویوک کوچلر نینگ رقابت دوری بولگن و دولتلر اورتهسیدهگی مناسبتلر مفکوروي حقیقتلرگه اېمس، ملي منفعتلرگه اساسلنگن 19-عصرنینگ ایکّینچی یرمیگه اوخشهیدی. موجود گلوبال توزیلمهده یېتکچی کوچ بار، اما او اوز ملي منفعتلرینی حمایه قیلیش یاکه عملگه آشیریش ایزلنیشیدهگی باشقه کوچلر تامانیدن تاباره کوپراق قرشیلیکلرگه دوچ کېلماقده. دنیا 21-عصرنی 20-عصر کوزیدن توشونیشگه حرکت قیلیب، همان اېسکیلر بیلن سیرپنماقده. شو اوچون هم سوريه/اورته شرق اوچون، هم دنیا اوچون شونی بېملال ایته آلهمیزکی، بیز ایکّینچی ساووق اوروش عرفهسیده اېمسمیز.
بوگونگی کونده تورکيه قیسقه مدتده بولمهسه-ده، اوزاق مدتده سوريهده غالبلردن بیری بولدی. چونکه اغدریلگن اسد رژیمی آزچیلیک اتنیک و دیني/مذهب دیکتاتوری اېدی، اېران چېت اېل شیعه باسقینچیسی اېدی، روسيه اېسه اسد و اېرانگه بېرگن یاردمی بیلن بدنام بولیب، سوريه حدودیگه جایلشتیریلگن هوا کوچلریدن باشقه دېیرلی هېچ نرسهسی یوق اېدی. امریکا قوشمه ایالتلری اېسه ترور تشکیلاتی پ ک ک نینگ سوريه ترماغی بیلن حرکت قیلیب، قانونيلیک معماسیگه دوچ کېلدی. روسيه و اېرانگه نسبتاً، سوريهده کوچ ایشلهتیش اوچون حربي بولینمهلرنی جونهتیش - جغرافیک جهتدن - تورکيه اوچون آسان بولیشی هم تورکيه اوچون ینه بیر افضللیک نقطهسیدیر.
تورکيه جمهوریتی سوريهده واقعهلر باشلنگن 2011-ییل مارچ آییدن بویان اسد رژیمیگه قرشی حرکتلرنی (باشلنغیچ خلقارا اورتاقلیک نینگ بوزیلیشیدن کېین خلقارا میدانده یالغیز قالیش عوضیگه بولسه هم) قوللب-قوّتلهدی. بوندن تشقری، 2016-ییلده فرات قلقانی عملیاتی بیلن خلقارا حقوقدن کېلیب چیقهدیگن حقلرینی قوللب، سوريه حدودیگه بېواسطه ارهلشدی. تورکيه فرات قلقانی عملیاتیدن بویان ملکی، حربي و باشقه برچه عنصرلری بیلن منطقهده سوريه خلقی یانیده بولدی، بو کورهش اوچون هم مادّي، هم معنوي جدّي تولاولر تولشده دوام اېتماقده. شونینگ اوچون بو یېردهگی کورهش فقط سوريه خلقی نینگ آزادلیک کورهشی بولیشدن چیقیب، تورکيه اوچون هم بقا معماسیگه ایلندی. کیلگوسی جریانده سوريهده پیدا بولهدیگن ایجابي منظره تورک تشقی سیاستی اوچون نهفقط سوريهده، بلکه برچه جبههلرده اوزیگه کتّه یوتوق کېلتیرووچی نتیجهلرگه آلیب کېلهدی.
عزیز تینگلاوچیلر، خلقارا مناسبتلر متخصصی دوکتور جمیل دوغاچ ایپېک نینگ بهالشینی تینگلهدینگیز. کېلگوسی هفتهده ینگی بیر کون ترتیبی موضوعی آرقه لی اوچره شیش امیدی بیلن. یخشی قالینگ.
