ساقیز حقیده بیر یازوو
برنامه
ساقیز (چاکلېت)
انسانلر نیمه اوچون ساقیز چه‌ینه‌یدی؟ هر بیر کیشی تورلی سبب ایتیشی ممکن و بو جوابلرنینگ برچه‌سی اصلیده توغری حسابلنه‌دی. یوزیمیزنینگ یاش کورینیشی، آغیز ایسینی یوقاتیش، سترېسسیمیزنی کمه‌یتیریش یاکه فقط کونگیل آچر بولیش اوچون چه‌ینه‌له‌دیگن شو کیچکینه، یا‌پیشقاق مادّه نینگ تاریخی اصلیده مینگلب ییللیک تاریخگه اېگه. تخمینلرنینگ عکسینچه، دنیاده‌گی اېنگ اېسکی ساقیز امریکا قطعه‌سیده هم، اورته دېنگیز حدودیده هم اېمس. ارکیولوگلر تامانیدن تاپیلگن 9 مینگ ییللیک بیرینچی ساقیز فاسیلی نینگ جایی سویس نینگ عاروست آرالی. اما برچه مدنیتلرده درختدن آقه‌دیگن قطران سویوقلیگی نینگ قوریگن حالده آغیزده چه‌ینه‌لیب یوریلیشی سببلی ساقیزنینگ بیرته مؤلفی بارلیگینی ایتیش جوده قیین.
اما ساقیزگه "چاکلېت" نامینی بېرگن مؤلف دستلب آغیزده چه‌ینه‌له‌دیگن اېمس، بلکه ایشلب چیقریش جوده قیین و نرخی جوده قیمت بولگن اتوموبیل طیر‌لری نینگ یگانه خام اشیاسی – کااوچوککه مقابل تاپیشنی مقصد قیلگن اېدی، لېکن اونینگ کشفیاتی جوده خیلمه-خیل و تصادفي نتیجه بېردی.
1848 ییلیده امریکا ایش بیلرمانی جاهن باسکون کورتیس قره‌غه‌ی درختی نینگ قطرانینی و پارا‌فین مومینی ایشله‌تیب، بیر تورلی ساقیز یه‌سه‌دی، لېکن کورتیس ساقیزی چه‌ینه‌ش جوده قیین بولیب، خلق آره‌سیده اونچه‌لیک مشهور بولمه‌دی. 1869 ییلیده امریکا قوشمه ایالتلریده سورگونده بولگن مکسیکو‌نینگ مشهور جنرالی سنته انه اوز وطنیگه قه‌یتماقچی و کوچینی قَیته تیکلشنی خواهلراېدی. بونینگ اوچون اونگه جوده کوپ پول کېره‌ک اېدی و اونینگ اوییگه مکسیکو نینگ یېرلی خلقی – مایه و ازتېکلر تامانیدن آغیزده چه‌ینه‌له‌دیگن "چیچلې" درخت قطرانینی کااوچوک اورنیده ایشله‌تیش فکری کېلدی. کااوچوک اتوموبیل طیر‌لری نینگ یگانه خام اشیاسی بولیب، ایشلب چیقریش جوده قیین بولگنلیگی سببلی یوقاری فایده بیلن ساتیب یوباریلردی. بونینگ اوچون او امریکا کشفیاتچیسی توهماس آدمس بیلن همکارلیک قیلدی، لېکن موفقیتسیزلیککه اوچره‌ب قالدی، چونکه چیچلې قطران جوده یومشاق اېدی و طیر اوچون کېره‌کلی قتّيقلیککه اېگه اېمس اېدی. اوشبو وضعیتدن خرسند بولمه‌گن جنرال سنته انه تخمیناً ایکّی تُن چیچلې قطرانینی امریکالیک کشفیاتچیگه تشلب کېتدی، بو اېسه مکسیکو‌لی جنرال نینگ جوده کتّه بایلیگینی یوقاتیشیگه سبب بولدی.
توهماس آدمس اوزیده بولگن قطران بیلن نیمه قیلیشنی اویلب، بیر کونی داروخانه‌گه بارگنده جون باکون کورتیس تامانیدن ایشلب چیقریلگن، لېکن اونچه‌لیک اعتبار آلمه‌گن و جوانلرنینگ بیر بورچه‌گیگه تشلنگن ساقیز پاکتلرینی کوردی. شو پیتده قولیده بولگن کره‌مېل طعملی چیcچلې قطرانینی ایشلب چیقریش بیلن اندوستریا‌ل معنا‌ده ساقیز ایشلب چیقریشی ممکنلیگینی بیلیب آلدی. شو بیلن او خام اشیا اوچون صرفله‌گن پولنی هم قوتقرردی. آدمس کورتیس ساقیزیدن الهاملنگن حالده "چیچلې" سقلاوچی بیرینچی ساقیزنی یسه‌دی و اولرنی داروخانه‌لرده ساتیشگه باشله‌دی. بونینگ نینگ پتېنتینی هم آلگن امریکالیک کشفیاتچی فورمولی‌گه تورلی تا‌تلندیرووچیلر قوشگنده "چیکلېت" نامینی بېرگن ساقیزی نینگ ساتوولری بیر آنده آشیب کېتدی. شونده‌ی بولدیکی، 1880 ییلده آدمس فابریکه‌سی کونیگه 5 تُن چیکلېت ایشلب چیقره باشله‌گن اېدی.
ساقیز بازاری کېنگه‌ییب بارگنی سری ساقیز هم کېنگه‌ییب بارگن. فرانک فلېېر اسملی بیر تجار بیرینچی بالون بوله‌دیگن ساقیزنی ایشلب چیقرگن اېدی، لېکن یا‌پیشیب قالگن، پَرتله‌تیلگنده ساچگه هم یا‌پیشیب قاله‌دیگن بو بیرینچی اورینیش نینگ عمری قیسقه بولدی. امریکالیک سوداگرگه اونینگ بیر خادیمی یاردم ایتدی و فرانک فلېېر 1928 ییلده یا‌پیشقاقلیگینی کمه‌یتیرگن بیرینچی بالون ساقیزلرنی بازارگه چیقرگنده، اینیقسه باله‌لر قلبینی ضبط اېتدی. ساقیز نینگ بوتون دنیاده مشهور بولیشی اېسه ایکّینچی جهان اوروشی وقتیده یوز بېردی. امریکا قوراللی کوچلری باش قوماندانی اولیم قورقوویدن اوزاقلشیشلری و سترېسسلرینی کمه‌یتیریش اوچون جبهه ده‌گی عسکرلریگه مِیلیون-مِیلیون ساقیز ترقه‌تگن اېدی. حقیقتاً هم، ساقیز چه‌ینه‌یاتگن امریکالیک عسکرلرنینگ بوتون دنیاگه ترقه‌لگن صوره‌تلر ینگی بیر آقیم نینگ باشلنیشیگه سبب بولدی.
بوگونگی کونده بوتون دنیاده میلیارد دالرلیک بازارگه خدمت کورسه‌ته‌یاتگن ساقیز دوکان رفلریده شونده‌ی کوپ تورلری بارکی، تنلش دېیرلی امکانسیز بولیب قالدی. بونگه شونده ی قیلیب برچه رنگ و طعم-ارامده‌گی اوزی نینگ کوزه‌تووچنگه تأثیریگه قره‌مه‌ی، اینیقسه باله‌لر اوچون کوپ قندلی ساقیزلرنینگ آغیز و تیش ساغلیغیگه سلبي تأثیری بارلیگینی خاطره‌میز نینگ بیر بورچه‌گیده سه‌قلب توریش جوده مهم‌دیر.
