Kun tahlili 17- qism

          Iroq  va Suriya bilan aloqali o’zgarishlar, Turkiyaning ahamiyatini va buning bilan birgalikda e’tiborini yana ham orttiradi. Bunday bir nozik jarayonga  Turkiyaga  saylov yuki bilan  yana xavfli bo’ladi. 24- iyun qarorida ichki dinamikasi qadar chegara bo’yi va mintaqa bo’ylab sodir bo’layotgan  jiddiy masalalarning ham ta’siri bo’ladi.Mintaqada yangi xaritalar chizilar ekan, Turkiya saylov kompaniyalari bilan vaqt boy bermasligi kerak edi. Turkiyaning  ko’rsatadigan eng kichik bir siyosiy, harbiy, iqtisodiy zaiflik, AQSh va demogarafik o’zgarish maqsadida bo’lgan boshqa  kuchlarga tarixiy fursatlar  beradi. Muddatdan oldin saylov bu xavfga  qarshi  olingan bir qaror hisoblanadi.

SETA(Siyosat, iqtisodiyot va jamiyat tadqiqotlari jamg’armasi) Tadqiqotchi- muharrir  Jon Ajuning mavzuga  doir  fikr va mulohazalarini e’tiboringizga havola qilamiz.   

          Iroq va Suriyadagi siyosiy muvozanatlar barqaror bo’lmagan taqdirda, Turkiyaning  ayniqsa janub chegarasiga  yo’nalik jadal bir tashqi siyosat ta’qib etish kerak. Geografik bir qadar bo’lishi, Turkiya g’arblik o’lkalar kabi olti oylik bir jarayondan keyin hukumat tuzish  kabi  vaqti yo’q. Siyosiy barqarorsizlikning natijasi juda og’ir bo’lgan Yaqin sharq geografiyasida, faol siyosat yuritish juda muhimdir.  

Yangi tizimga o’tadigan 24- iyun saylovlari, Turkiyaning mintaqadagi siyosatini yana ham faol qilishi kutilmoqda. 2 oylik qisqa  bir muddat hatto, Turkiyaning saylov kompaniyasi bilan shug’ulanishi nazarda tutilsa mintaqadagi muvozanatlarning o’zgarishiga yo’l ochadi. Faqat Iroq va ayniqsa Suriyaning kelajagi kelgusi yillarda shaklanishi kutilmoqda. Turkiya saylovni muddatdan oldinga olib, mintaqada yangi xaritalar chizilib amr voqealarga to’siq bo’lishdir.

Suriya sohasida AQSh,  PKKning Suriya qanoti bo’lgan YPGlik terror tashkilotiga qarata uzoq muddatli sarmoya  kiritish rejalari, Rossiya va Eron Asad rejimining vaziyatini mustahkamlash maqsadi va Isroilning mintaqadagi siyosati jihatidan, Turkiya o’z milliy manfaatlarini himoya qilish uchun qadamlar tashlashi kerak. Ostona jarayoni bilan Rossiya, Eron va Turkiya Suriyadagi to’qnashuv sharoitini bartaraf qilish va siyosiy yechim uchun zamin tayyorlashga harakat qilar ekan, AQSh esa YPG vosilasi bilan farqli maqsadlari bordir. 2017 yilining oxirida bizoat AQSh tomonidan maoshlari to’langan 65 ming  nafar YPGlik terroristning ta’limini rejalagan Pentagon, Suriyaning tuproq yaxlitligi va Turkiyaning milliy xavfsizligini tahdid etmoqda.

Suriyada DEASh va YPGdan tashqari terror tashkilotlari umuman bartaraf qilinishi, xalqaro kuch urushidan so’ngra nizomning  qanday tuzilishi jihatida qadamlar tashlanishga yo’naldi.

 Katta ehtimol bilan  bir necha  yil davom etadigan  bu jarayondan so’ngra Suriyaning va mintaqaning kelajagi belgilanadi.  Turkiyaning Suriyaga eng  yirik chegara ega qo’shni bo’lisi sababli, Turkiyaning bu jarayonga bizoat aralashishi lozim.  Saylovning muddatdan oldin o’tkazilishi bilan  birgalikda Turkiya bu jarayon ichida saylov kompaniyalari bilan shug’ullanadi va yana faol bir tashqiy siyosat olib boradi.

Iroq mintaqada  PKK mavjudiyatini davom ettirmoqda va Turkiyani to’g’ridan tahdid etmoqda.

Turkiya holi hozir PKKga qarshi Iroq chegaralari ichida harbiy operatsiyalar yuritmoqda. Faqat Iroqdagi saylovlar tufayli, harbiy operatsiyalar  andazasi  chegaralidir. Iroqdagi saylovlardan keyin, Turkiya

Iroq markaziy hukumati bilan barobar Iroqdagi PKK mavjudiyatini yakunlash uchun  kurashadi.

Bir tomondan Qandil tog’lari, boshqa tomondan Sinjar tog’i PKK tomonidan harbiy baza sifatida foydalanilmoqda. Turkiya saylovlarini muddatdan oldin o’tkazish qarori olishi , Iroqdagi  PKKga qarshi ehtimoli harbiy harakat uchun yana kuchli bir  pozitsiyaga ega.

          Umuman, parlament tizmi  demokratiyadan, Prezidentlik tizimiga o’tish jarayoni, Turkiyaning byurokratiyasini va hukumatini zaif qilib  sekinlashtiradi. O’tish jarayoni tez bir shaklda yakunlanishi bilan Turkiya yana ham  faol, yana ham  tez va barqaror siyosatlar ishlab chiqarib tatbiq etadi. Ayniqsa tashqi siyosat jihatidan, siyosiy tizimga  o’tish jarayoni  yakunlagandan keyin, Turkiya yana ham kuchli holga  keladi.  

SETA(Siyosat, iqtisodiyot va jamiyat tadqiqotlari jamg’armasi) Tadqiqotchi- Muharrir  Jon Ajuning mavzuga fikr va mulohazalarini e’tiboringizga havola qildik.