Jahon iqtisodiyati 5-qism

                 O’lkalarning rivojlanishida va iqtisodiy yo’nalishlarga ko’ra  oxirgi paytlarda ta’siri juda ochiq ravishda  ko’rilgan energiya, tashqi siyosatda belgilovchi bir unsur sifatida o’z  o’rinini tez bir shaklda mustahkamlashtirmoqda.

                 Energiya manbalariga ega bo’lgan Sharq bilan bu manbalarni talab etgan G’arb orasida  tabiiy bir ko’rik

Vaziyatda bo’lgan Turkiya,  energiyani xavfsiz  ravishda yetkazib berishda muhim bir o’rin egalashga  boshladi.

Ayniqsa energiya manbalari ( neft va tabiiy gaz  jihatidan dunyoning eng boy mintaqasi  bo’lgan Kavkaziya, Yaqin sharq va Osiyo bilan qo’shni bo’lgan Turkiya, mazkur manbalarning  katta qismidan mahrum bo’lishiga qaramasdan oxirgi zamonlarda global energiya bozorida muhim loyihalarga imzo qo’ymoqda. Energiya siyosatlari mavzusida jiddiy bir  jarayonida ilgarilagan Turkiya bu jihatdan energiya sohasida  chet elga qaramlikligini kamaytirmoqda, energiya importida manba va bozorini  turli holga keltirishni   tezlashtirmoqda.

Uzoq yillar joylashgan  geografiyada siyosiy va iqtisodiy murakkablik sabab bo’lgan   tannarxlarni yuklanib to’lgan  Turkiya bundan so’ngra joylashgan geografiyaning  vaziyatini  fursatga aylantirishni maqsad qilib olmoqda. Mahalliy manbalardan  foydalanishiga qarata siyosatlar rivojlantirish bilan bir qatorda neft va tabiiy gaz import qilgan o’lkalar bilan yangi bitimlar imzolamoqda.  Joylashgan geografiya sababli ichida bo’lgan yangi loyihalar bilan energiyani yetkazib berish masalasida xavfsizligini ta’min etish yo’lida amin qadamlar bilan  ilgarilamoqda.

 Bu nuqtadan boshlab, Turkiya, energiya siyosatlarining  tamalini “energiya tijoratida markaz o’lka bo’lish” maqsadi bilan  faoliyatga boshlagan vaziyatda.  

Buni amalga oshirish uchun Turkiya, energiya ishlab chiqargan o’lkalar bilan talab etgan o’lkalarni uchrashtirib global energiya aloqalarida  energiya yetkazib berish xavfsizligini ta’min etgan o’lkalardan biri bo’lishga nomzoddir. Alohida, energiyada tijorat markazi bo’lish yo’lida harakat qilgan Turkiya, oxirgi paytlarda bu jihatda ko’plab loyihaning ichida o’rin oldi.

Energiya manbalari jihatidan boy qo’shni o’lkalar bilan aloqalarini rivojlantirgan va barcha tomonlar “   birdan foydalangan “ siyosati bilan bu hududda tuziladigan yangi energiya muvozanatida esa  o’rin olgan Turkiya, energiya tijoratida ham markaz o’lka bo’lish jarayonida jiddiy qadamlar tashlamoqda.

Bu maqsad bilan, birinchi o’rinda Ozarbayjon  tabiiy gazini Turkiyaga  va Turkiya orqali Yevropaga yetkazib berishni maqsad qilib olgan TANAP loyihasi birinchi o’rinda  bo’lib, Rossiya bilan Turk Oqimi kabi ko’plab sohada yangi loyihalarda katta rol olmoqda. En so’ng  global energiya bozorida ahamiyati kun sayin orta boshlagan suyuq holga keltirilgan  tabiiy gaz (LNG)  tijoratini rivojlantirish jihatida birinchi o’rinda   Qatar bo’lib muhim  loyihalarni hayotga tatbiq etmoqda.  

Turkiyaning global energiya bozoridagi  ahamiyati, mazkur loyihalar  bilan birgalikda kun sayin ochiq bir shaklda ortgani ko’rilmoqda.

Oxirgi yillarda tabiiy gaz kashfi bilan mashhur bo’lgan sharqiy o’rta yer dengiz energiya manbalari  borasida sodir bo’lgan taraqqiyotlar ham mintaqa o’lkalari bilan yangi sherikliklarning ishoralar namoyon bo’lmoqda. Shimolda Rossiya, Sharqiyda  Ozarbayjon  bilan amalga oshirgan energiya tijoratiga janub keladigan Sharqiy o’rta yer dengiz tabiiy gazi ham qo’shilganda Turkiya, energiya tijoratida markaz o’lka bo’lish maqsadiga qarata  to’g’ri va  aniq qadamlar bilan ilgarilaydi.

Darhaqiqat barcha energiya yo’llari birlashgan, ushbu yo’llarning  eng  ishonarli va iqtisodiy bo’lgani esa Turkiya yo’lidir.

Buning bilan birgalikda tabiiy gazni yetkazib berish yo’llarida jo’y olgan bir o’lka bo’lishi bilan bir qatorda,  Turkiyada tabiiy gaz narxlarini  belgilagan liberal va ochiq- oydin bir tabiiy gaz bozori tashkil etishning  lozimligi ham  ma’lum.

Elektr  va tabiiy gazda erkin bir bozor tashkil etishining yo’lini ochadigan Energiya birjasining  faoligini  orttirish, Turkiyani energiya bozorining en muhim aktyorlaridan biri holiga  keltirilishini  ham unutilmasligi kerak.