türkiyening «400 – s» bashqurulidighan bomba mudapie sistémisini tallash istiratégiyesi

türkiye awazi radiyosi: türkiye jumhuriyitining hawa mudapiesi iqtidarini tereqqiy qildurush meqsitide rusiye fédératsiyesidin «400 - s» bashqurulidighan bomba mudapie sistémiliri sétiwélish toghruluq chiqarghan qarari hem ichki hem tashqi jamaetchilik arisida keng dairide talash – tartish qilmaqta.  bu munasiwet bilen, biz bu heptiki pirogrammimizda,  bu talash – tartishlarni  chöridigen halda türkiyening dölet mudapiesi sistémisi paaliyetliri  heqqide toxtilip ötimiz.

türkiye jumhuriyiti herbiy we diplomatik istiratégiyeliri bilen rayonluq nopuzini téximu kücheytmekte, uzaq mezgilde yer shari xaraktérlik küch bolush yolida dawamliq algha ilgirilimekte. türkiye bu ilgirileshni téximu ilgiri sürüsh we milliyleshtürüsh meqsitide uzun yillardin buyan her sahede türlük xizmetlerni ishlimekte.

süriyediki qalaymiqanchiliq we toqunushlarning ichki urushqa aylinip kétishi, iraq we süriyede daésh we p k k qatarliq térrorluq teshkilatlirining mewjudiyiti, türkiyening bu xil izdinishliri hem paaliyetlirini yenimu yüksek sewiyege yetküzüshide türtkilik rol oynimaqta.

qoshna jughrapiyelerdiki jiddiy xirislar sewebidin rakétamiyot – bashqurulidighan bomba sistémiliri arqiliq ximiyelik qorallargha qarshi türkiyemu türlük tedbirlerni almisa zadi bolmaytti. türkiyening hem iraq hem süriyege qarita siyasetlirini aldi bilen mushu endishe belgilimekte. türkiyening süriye siyasitige bezi özgirishlerni kirgüzüshi, p y d/y p g mesiliside amérika qoshma ishtatlirigha keskin pozitsiye tutushi we rusiye bilen hemkarliq ornitish yolini tallishining perde arqisida mushu endishe yatidu.

barak obama hakimiyiti süriye mesiliside türkiyege qarshi p k k /p y d /y p g ni qollighanidi. donald tramp hökümitimu shundaq pozitsiye tutmaqta. türkiyening rusiye bilen iqtisadiy we herbiy hemkarliqni kücheytish yolini tallishining eng muhim sewebi amérika qoshma ishtatlirining bu pozitsiyesidur.

shimaliy atlantik ehdi teshkilatining ezasi bolghan türkiye bashqurulidighan bomba tehditi astida bolushigha qarimay «wetenperwer» namliq bashqurulidighan bomba mudapie sistémiliri türkiyege nato teripidin tolimu kéchikip keltürüldi. ispaniye sirtidiki döletlermu batariyelirini deslepki qedemde qayturup ketti.

bügün künge kelgende p k k/p y d/ y p g ning qolida shimaliy atlantik ehdi teshkilatigha ait yénik we éghir tiptiki qoral – yaraghlar bar. uning üstige, shimaliy atlantik ehdi teshkilatigha ait herbiy partlatquchlar térrorchilar teripidin istanbulning merkizide partlitildi. gherb elliri fethullahchi térrorluq teshkilatining 15 – iyul qanliq herbiy isyan urunushigha qarita süküt qildi. bu özgirishler türkiyeni bashqa yollar üstide izdinishke mejbur qildi.

türkiyening rayonluq sewiyede hawa mudapiesi  uzundin buyan xewp astida turmaqta. türkiyening yiraq musapiliq hawa mudapiesi sistémisi 2000 – yillarning bashlirighiche  Nike Hercules  sistémisi idi. bu sistémilar sabiq sowét ittipaqining bombardimanchi ayropilanlirigha taqabil turush iqtidargha ige sistémilar bolup, hazirqi zaman tehditlirige taqabil turush iqtidarigha ige emes idi.

bu boshluq iraqqa qaritilghan birinchi we ikkinchi qétimliq herbiy heriketler hem süriye kirizisi jeryanida türkiyening shimaliy atlantik ehdi teshkilatidin yardem telep qilishigha seweb boldi. gerche türkiyege shimaliy atlantik ehdi teshkilati teripidin «wetenperwer» namliq bashqurulidighan bomba batariyeliri ewetilgen bolsimu, lékin, bu hem yéterlik emes, hem waqitliq chare idi.

türkiye bu mesilini hel qilish üchün yiraq musapiliq hawa mudapiesi sistémilirigha alaqidar yolgha qoyuwatqan layihesi üchün baha talashturup höddige bérish siyasitini yolgha qoydi. baha talashturup höddige bérish layihesi amérika qoshma ishtatlirining (Raytheon - Lockheed Martin) guruhi shirkiti, rusiye fédératsiyesining (Rosoboroneksport) guruhi shirkiti, xitayning (CPMIEC)) guruhi shirkiti we firansiye – italiyening (EuroSAM) guruhi shirkiti qatnashti.

türkiyening baha, ortaq ishlepchiqirish, téxnologiye almashturush we pilanni téz orunlash qatarliq ölchemlirige aldi bilen xitay guruhi shirkiti uyghun kéletti. andin qalsa  firansiye – italiyening (EuroSAM) guruhi shirkiti uyghun kéletti, eng axirida amérika qoshma ishtatlirining  (Raytheon - Lockheed Martin) guruhi shirkiti uyghun kéletti, lékin, bu shirket ortaq ishlepchiqirish we téxnologiye almashturush toghruluq wede bermidi.

shuning bilen, türkiye bilen xitay shirkiti otturisida muzakiriler élip bérildi. xitay shirkiti bilen kélishim tüzülüsh éhtimalliqigha qarita, hem xitayning shimaliy atlantik ehdi teshkilatining ezasi bolmasliqi, hem bu xitay shirkitining amérika qoshma ishtatliri teripidin «émbargo yürgüzülidighan shirketler» tizimlikige kirgüzülgen bolushi qatarliq sewebler tüpeyli amérika qoshma ishtatliri bilen shimaliy atlantik ehdi teshkilati naraziliq bildürdi. türkiye bilen xitay shirkiti otturisidiki muzakiriler netijiside, shert – sharait piship yétilmigenliki üchün, türkiye xitay shirkiti bilen héchqandaq kélishim hasil qilmidi we baha talashturup höddige bérish layihesini bikar qildi.

rusiyening teklip bahasini töwenlitishi, türkiye – rusiye otturisidiki munasiwetlerning yaxshilinishi we türkiyening halqiliq mesililerde gherblik ittipaqdashlirining qollishi hem yardimige érishelmesliki qatarliq sewebler tüpeyli türkiye rusiyedin «400 - s» bashqurulidighan bomba mudapie sistémisi sétiwélish yolini tallidi.

shuning bilen, türkiye shimaliy atlantik ehdi teshkilatigha eza bezi döletlerning naraziliqigha duch keldi. bu naraziliqlar netijiside belki shimaliy atlantik ehdi teshkilati, «400 - s» bashqurulidighan bomba mudapie sistémisining özining sistémisigha daxil qilinishini qobul qilmasliqi mumkin.

bundaq ehwal astida, türkiye bu sistémini shimaliy atlantik ehdi teshkilatining sistémisidin musteqil halda peqet bu sistémilar bar jaynila qoghdaydighan shekilde orunlashturushi mumkin. biraq, nöwette türkiyening barliq hawa mudapiesi basquchliri we mudapie qurulmisi shimaliy atlantik ehdi teshkilatigha daxil bolghanliqi üchün, deslepki qedemde bezi mesililer körülüshi mumkin.

eger shimaliy atlantik ehdi teshkilati bilen amérika qoshma ishtatliri türkiyening bundaq tallash xaraktérlik yollar üstide izdinishini yaqturmisa, undaqta, rayonda qobul qilishqa bolidighan bir küch tengpungluqi qurushi üchün türkiyening endishilirini chüshinishi we türkiye bilen birlikte heriket qilishi kérek.

yighip éytqanda, hawa mudapiesini zenjirsiman hawa mudapiesi sistémiliri arqiliq qoghdashqa toghra kélidu. shunga, héchqandaq bir sistéma öz aldighila hem chare bolalmaydu hem éhtiyajni qamdiyalmaydu.

hawa mudapiesini؛ uchquchisiz hawa apparatliri, tik ucharlar, ayropilanlar, charlighuchi bashqurulidighan snaredler we ballistik bashqurulidighan bombilargha qarshi bashqurulidighan bombilar we bularni bashquridighan tekshürüp ölchesh sistémiliri bilen qoghdashqa toghra kélidu.

türkiyening küchlük we milliy mudapie sistémilirini berpa qilishi, rayonning tinchliqi, muqimliqi we bixeterliki jehettin nahayiti muhim bir qedem bolidu.