türkiye iqtisadi güllinishni dawamlashturidu

türkiye awazi radiyosi: «iqtisadiy siyaset közniki» namliq sehipimizning bu heptilik sanida yildirim beyazit uniwérsitéti siyasiy penler fakultéti iqtisad kafédrasi oqutquchisi piroféssor doktor erdal tanas qaragölning «türkiye iqtisadi güllinishni dawamlashturidu» mawzuluq analizini huzurunglargha sunimiz!

2017 – yili nahayiti yuqiri éshish nisbitini qolgha keltürgen türkiye iqtisadi, namayan qilghan bu üstünlüki bilen hem ötken yillargha sélishturghanda xélila yuqiri éshish pursitini qolgha keltürgen boldi, hem dunyaning eng chong iqtisadiy küchliri bilen kirgen riqabette bu döletlerdin körünerlik derijide halqip ketti. nöwette alaqidar tereplerning diqqet – neziri aldimizdiki heptilerde élan qilinidighan 2017 – yilining 4 – chareklik iqtisadiy éshishigha alaqidar sanliq melumatlargha merkezleshmekte. türkiye iqtisadining yil ichide qolgha keltürgen éshish nisbetliri yilliq omumiy iqtisadiy éshish nsibetliride qandaq eks étidighanliqini yéqinda körimiz.

türkiye iqtisadi güllenmekte؛ bir dölettiki ishlepchiqirish küchining zoriyishi dégen menini bildüridighan iqtisadiy éshish, dölet iqtisadida mueyyen jeryan ichide körülgen ijabiy özgirishlerni körsitidu. aldinqi yillargha sélishturghanda, kishi béshigha toghra kélidighan milliy kirimning qanchilik ashqanliqigha qarap, u dölet iqtisadining qanchilik güllengenlikini körüwalghili bolidu.

döletlerning kishi béshigha toghra kélidighan kirim ehwaligha qarap yekün chiqirilidighan siniplargha ayrishta kirimi 1005 dollardin töwen döletler kirimi töwen döletler katégoriyesidin؛ kirimi 1006 dollar bilen 12235 dollar arisidiki döletler bolsa, kirimi otturiche döletler katégoriyesidin؛ 12335 dollardin yuqiri bolghanlar bolsa, yuqiri kirimge ige döletler katégoriyesidin orun almaqta. bashqiche qilip éytqanda, döletlerning küchlük éshish nisbitini qolgha keltürüshining hem kishi béshigha toghra kélidighan kirimdiki éshishqa, hem kirim katégoriyeside örlishige seweb bolidighanliqini éytishimiz mumkin.

bu dairide türkiye iqtisadining aldimizdiki musapidiki eng muhim nishanlirining biri kirimi yuqiri döletler katégoriyesige kirishtin ibaret bolup, 2018 – 2020 yilliq ottura mezgillik pilanda otturigha qoyulghinidek, türkiye 2020 – yilida kishi béshigha toghra kélidighan kirim 13 ming dollardin halqip ketken teqdirde, kirimi yuqiri döletler sépidin orun alidu.

2017 – yilining üchinchi charikide %11.1 lik éshishni qolgha keltürgen türkiye iqtisadi, bu mezgilde 20 dölet guruhigha eza döletler arisida %6.8 éshishni qolgha keltürgen xitay we %6.1 lik éshishni qolgha keltürgen hindistanni körünerlik derijide arqida qaldurghanidi. 2017 – yilining deslepki üch charikide otturiche %7.4 lik éshishni qolgha keltürgen türkiye iqtisadi, dunyaning eng chong iqtisadi küchlirini arqida qaldurghan bu üstünlüki bilen köpligen xelqaraliq organlarning iqtisadiy éshishqa alaqidar mölcherlirige özgertish kirgüzüshige seweb bolghanidi.

aldimizdiki heptilerde élan qilinidighan tötinchi charekke alaqidar sanliq melumatlar bilen türkiye iqtisadining nöwettiki éshish süritini muqim dawamlashturushi kütülmekte. éshishning deslepki körsetküchlirining biri hésablinidighan sanaet ishlepchiqirishigha alaqidar yéqinqi üch ayliq sanliq melumatlar, tötinchi chareklik iqtisadiy éshish nisbitining %7 bilen %7.5 arisida bolidighanliqigha isharet qilmaqta. bundaq bolghanda, türkiye iqtisadi 2017 – yilining axirqi charikide qolgha keltüridighan éshish nisbiti bilen yene dunya döletlirini arqida qaldurushi mumkin. chünki, bu mezgilde xitay yilliq otturiche %6.9 iqtisadiy éshishni qolgha keltürgen bolsa, hindistan axirqi charekni %7.2 lik éshish bilen axirlashturdi. démek, türkiye %7 din artuq éshishni qolgha keltürgen teqdirde, qaytidin 20 dölet guruhigha eza döletler arisida bayraqdar orungha ige bolidu.

yene bir tereptin, iqtisadiy éshishning kem bolsa bolmaydighan amillirining biri hésablinidighan sélinmilar mesilisigimu diqqitimizni aghdurushimizgha toghra kélidu. türkiyening bolupmu 2005 – yilidin buyan biwasite chet el sélinmisini jelp qilish jehette körünerlik utuqlarni qolgha keltürgenliki melum.

buningdin sirt bir qanche hepte ilgiri jumhur reis teripidin qobul qilinghan sélinma miqdarini ashurushqa hesse qoshidighan «sélinma muhitini yaxshilash islahat pilani»  arqiliq hem nöwettiki mewjut meblegh salghuchilargha asanchiliq yaritip bérish hem türkiyeni meblegh sélish üchün téximu jelpkar haletke keltürüp, yéngi meblegh salghuchilarni jelp qilish üchün muhim bir qarar ijra qilinishqa bashlidi.

türkiyening hazirghiche bolup kelginidek, buningdin kéyinki basquchtimu mezkur sélinmilarning miqdarini ashurushqa yardemchi bolidighan islahat pilanigha oxshash yéngiliqchi we saqliniwatqan mesilini hel qilish merkezlik qedemlerni tashlashqa éhtiyaji bar. buni meyli éksporttiki ilghar téxnologiyelik mehsulat péyining yuqiri kötürülüshi jehette bolsun, meyli qizil reqemning töwenlitilishide qayta hasil bolidighan énérgiye menbeliridin paydilinishni ashurush dégendek iqtisadiy éshishning sijilliqi üchün nahayiti muhim bolghan sahelerde islahat élip bérish arqiliq bolsun, ishqa ashurush mumkin.

xulasiligende, bu yerde türkiye iqtisadi qolgha keltürgen mushundaq yuqiri éshish nisbitining sijilliqi we muqimliqini saqlap qélish üchün, mezkur sahelerde élip bérilidighan herbir islahatning tolimu muhim ikenlikini tekitleshke toghra kélidu.