sherqiy aq déngizda néfit burghilash xizmetliri bashlandi

«iqtisad közniki» namliq sehipimizning bu heptilik sanida yildirim beyazit uniwérsitéti oqutquchisi piroféssor doktor erdal tanas qaragölning «sherqiy aq déngizda néfit burghilash xizmetliri bashlandi» mawzuluq xewer analizini huzurunglargha sunimiz.

yéqinqi yillardin buyan sherqiy aq déngiz؛ énérgiye jehettin intayin muhim ilgirileshlerge sahibxanliq qilmaqta. 2009 – yilida xelqaraliq énérgiye shirketlirining rayonda élip barghan gindokarbon izdesh xizmetliri netijiside keng kölemlik tebiiy gaz zapaslirining bayqilishi, sherqiy aq déngizde énérgiye aktiyorlirini heriketke ötküzdi. israiliye, jenubiy qibris rim terep hakimiyiti, misir we liwan rayonda gindokarbon izdesh paaliyetlirining süritini tizlashturdi. sherqiy aq déngizda bir - biridin perqliq chongluqta tebiiy gaz saheliri otturigha chiqti.

2010 – yilida israiliyege qarashliq iqtisad rayonida bayqalghan «Leviathan» tebiiy gaz sahesi, 2011 – yilida jenubiy qibris iqtisad rayonida bayqalghan «Afrodit» tebiiy gaz sahesi, 2015 – yili misir iqtisad rayonida bayqalghan «Zohr» tebiiy gaz sahesi qatarliqlar rayonning eng chong tebiiy gaz zapisigha ige ikenlikini otturigha qoydi. bu tebiiy gaz zapasliri hem mezkur döletlerning ichki istémaligha ishlitishlishi, hem xelqara bazargha sélinishi üchün tolimu muhim menbe  hésablinidu.

biraq shuni untumasliq kérekki, tebiiy gaz zapisigha ige bolush her daim u döletni üstünlükke ige qilmaydu. aldi bilen bu menbening soda boyumigha aylandurulushi, yeni, xelqara bazarda tégishlik orungha ige qilinishi üchün munasip yönilish we ötüshme yolliri bolushi lazim. yene bir tereptin sherqiy aq déngiz döletlirining her birining meyli dölet ichi meyli xelqara munberlerde kütertipke kéliwatqan siyasiy mesililirini hel qilalmasliqi, tebiiy bayliq zapisigha ige bolushning ewzellikini ishlitelishining aldighimu chong tosalghu bolidu. bu qéyinchiliq sewebidin sherqiy aq déngiz rayonidiki döletler yene xéli mezgilgiche awarichiliqlargha qalidighanliqi we sherqiy aq déngiz tebiiy gazini soda boyumigha aylanduralishi üchün yene bir mezgil kütishke tughra kélidighanliqi éniq. jenubiy qibris rum terep hakimiyiti türkiyening we shimaliy qibris türk jumhuriyitining étirazlirigha qarimastin aq déngizda özbéshimchiliq bilen sahe belgilep, xelqara qanungha xilap heriketlerni qilishi, rayonda qattiq jiddiy kirizislarning peyda bolushigha seweb  boldi. jenubiy qibris rum terep hakimiyitining hazirmu shimaliy qibrisning sahesiige tajawuz qilishtek qilmishlirini dawamlashturiwatqanliqi bolsa, mesililerning hélihem saqlinip kéliwatqanliqini körsitip béridu.

derweqe türkiye, rim dairilirining bu xil pozitsiyelirige qetiy süküt qilip turmidi. rayonda charlash xizmetlirini dawamlashturush üchün ijazetname chiqirip, sherqiy aq déngizda gépi ötidighan dölet ikenliki toghrisida muhim signallarni berdi. arqidin barbaros hayrettin isimlik tewritip tekshürüsh paraxotini rayongha ewetip, u yerdiki xizmetlirini bashlidi.

türkiye sherqiy aq déngizdiki mewjudiyitini dawamlashturidighanliqini énérgiye we tebiiy bayliqlar ministirliqi teripidin ijra qilinishqa bashlighan milliy énérgiye we meden siyasiti arqiliq yene bir qétim namayan qilghan boldi. bolupmu bu siyasetning eng muhim ul tashlirining biri hésablinidighan énérgiye yetküzüsh bixeterliki istratégiyesi dairiside 2017 – yili aprél éyida barbaros hayrettin isimlik paraxotining qaytidin aq déngizda tebiiy gaz izdesh xizmetlirini bashlishi bilen, türkiyening aq déngizdiki paaliyetlirining süritini ashurghanliqini éytishimiz mumkin.

yéqinda türkiyege keltürülgen Deepsea Metro-2 namliq burghilash paraxoti bolsa, yéqinqi bir yilda aq déngizda süriti ashqan tebiiy gaz izdesh xizmetlirining aldidiki eng muhim qedemlerning biri hésablinidu. bu ehwal türkiyening aq déngizda aktip paaliyet bashlaydighanliqigha isharet qilidu. 2018 – yilining deslepki aylirida türkiyening aq déngizdiki tunji burghilash quduqini échish éhtimali bar.

türkiyening aq déngizdiki bu paaliyetliri ijabiy netije yaratqan teqdirde, ottura mezgilde ichki bazarlargha nahayiti küchlük tesir körsitidu. sherqiy aq déngizdiki özgirishlerning qisqa mezgillik ünümi muhakime qilinghinida, türkiyening rayon döletlirining kélechiki üchün nahayiti muhim bir nuqtigha jaylashqanliqini eskertishke toghra kélidu.

türkiye jughrapiyelik orni sunghan pursetni siyasiy we iqtisadiy muqimliq bilen mustehkemligen bir dölet bolush süpiti bilen, tebiiy gazini baldurraq sétishni xalaydighan sherqiy aq déngiz döletlirige nisbeten intayin muwapiq chiqish éghizi hésablinidighan bir rayongha jaylashmaqta. qurulush xizmetliri axiriqi basquchqa kélip qalghan tanap, qurulushi süret bilen dawamlishiwatqan türk éqimi tebiiy gaz turuba liniyesi, türkiyeni rayonning tebiiy gaz sodisining yönilishini belgileydighan döletke aylandurdi.

hazar we rusiyedin kelgen gazning dunyaning eng muhim telep rayoni bolghan yawropa bazirigha türkiye arqiliq ötidighan bolushining özila sherqiy aq déngiz döletlirige eng muwapiq yol hésablinidu.