تورکیه پنجره سیندن اورتادوغو(9)
تورکمن‌لر، داغینیق بیر جوغرافیا ایچریسینده عراقین ان جنوبون‌داکی بصره‌دن ان شمالین‌داکی دهوک-ا قدر هر ویلایتده حیات‌لارینی داوام ائتدیریرلر. تورکمن‌لر باشدا کرکوک اولماقلا اربیل، موصول، صلاح الدین و دیاله ویلایت‌لرینده یاشاییرلار
تورکیه پنجره سیندن اورتادوغو(9)
عراقدا داعش ایله موباریزه و موصول عملیاتی داوام ائدیر. عراقین اهمیت‌لی عنصورلارین‌دان بیری ده اؤلکه‌نین قدیم خالقی تورکمن‌لر. بیز ده پروقرامیمیزدا بو هفته عراقدا تورکمن‌لرین آکتوال وضعیتینی آنالیز ائدجگیک.
آتاتورک اونیورسیته‌سی اولوسلار آراسی ایلیشکیلر بؤلومو آراشدیرما جمیل دوغاچ ایپک‌ین موضوعیلا باغلی قیمتلندیرمه‌سینی تقدیم ائدیریک
-----
تورکمن‌لر، داغینیق بیر جوغرافیا ایچریسینده عراقین ان جنوبون‌داکی بصره‌دن ان شمالین‌داکی دهوک-ا قدر هر ویلایتده حیات‌لارینی داوام ائتدیریرلر. تورکمن‌لر باشدا کرکوک اولماقلا اربیل، موصول، صلاح الدین و دیاله ویلایت‌لرینده یاشاییرلار.
کرکوکون دؤرد منطقه‌سیندن اوچونده (مرکز، دیبیس، تویوق) تورکمن‌لر چوخدور. آیریجا کرکوکه باغلی توز حورماتو ناحیه‌سی‌نین مرکزینده تورکمن اها‌لی چوخدور. موصولدا عرب‌لرین چوخلوق تشکیل ائتمه‌سی ایله بیرلیکده چوخ دا بیر تورکمن اها‌لی واردیر. موصولدا تورکمن‌لر تعلفر؛ مرکز ایلچمنطقه، تلکیف و حمدانیه‌ده چوخ اولا‌راق یاشاییرلار. دیاله ویلایتینده ده عرب اها‌لی اکثریت تشکیل ائدیر آنجاق بو بؤلگه‌ده ده تورکمن اها‌لی چوخ اولا‌راق وار. کیفری، باکوبا، بلدروز، خاناکین و موکدادیه تورکمن‌لرین بو اطرافدا چوخ اولا‌راق یاشادیق‌لاری بؤلگه‌لردیر. صلاح الدین ویلایتینده ان چوخ تورکمن مسکونلاشما یئری توزحورماتو‌دور. تورکمن‌لر، توزحورماتو مرکزی ایله بیرلیکده عامرلی و سولیمان بی ناحیه‌سی سینیرلارینداکی کندلرده حیات‌لارینی داوام ائتدیریرلر.
باشکند بغدادین تقریباّ هر بؤلگه‌سینده یاشایان بؤیوک تورکمن عائله‌لر وار. 2010 سئچیم‌لرینده بغداددا تورکمن نامیزدلرین آلدیق‌لاری سس سایینا گؤره بیر حسابلاما اتسک تورکمن شخصیتی‌نین شعوروندا اولان 20 مین جیواریندا اینساندان بحث ائده بیلریک. اربیل ویلایتینده ده خاطیری سایی‌لار نیسبتده تورکمن یاشاییر. اربیلدکی تورکمن اها‌لی‌نین 300 مین جیواریندا اولدوغونو تخمین ائدیریک. تورکمن‌لر قالانین اطرافیندا اولان تاجی، مرکه و اوچ تاک محله‌لرینده قالابالیق اولا‌راق یاشاییرلار.
1991 کؤرفز کریزین‌دن سونرا عراقین شمالیندا بیر گوج بوش‌لوغو میدانا گلدی. 1991-جی ایلدن سونرا عراقین شمال بؤلگه‌سینده تورکمن سیاسی حرکت‌لری دؤشمه قازانماغا باشلادی. بو ساحه‌ده قازانیلان موضعلر سببیله تورکمن سیاسی تشکیلات‌لاری هدف حالینا گلدی. 2003-جو ایلده قدر تورکمن سیاسی تشکیلات‌لارینی بیرباشا اولا‌راق هدف آلان بیر چوخ سالدیری اولدو. بو وضعیته ان دقیق نومونه‌لر 1996، 1998 و 2000-جی ایلده عراق تورکمن جبهه‌سینه (ایتج) ایستیقامت‌لی رئال‌لاش‌دیریلان سالدیری‌لاردیر. آمریکا و کوالیسیون گوجلری‌نین ایشغا‌لی آلتین‌داکی تورپاق‌لاردا دا سالدیری‌لار آزالمادی. فردی سوی-قصدلر داوام ائتدی. سالدیری‌لار بو دفعه، عراق تورکمن جبهه‌سی عضو‌لرینه و تورکمن لیدرلره یؤنلدی. 2003-دن گونوموزه قدر 10-دان چوخ تورکمن لیدر اؤلدورولدو.
عراق تورکمن‌لری، بؤلگه عراق آدی آلتیندا آیری بیر دولت حالینا گلدیگین‌دن بو یانا تأسف کی، ان چوخ آجی چکن اتنیک قروپ‌لارین باشیندا گلدی. 2003-جو ایلدکی آمریکا ایشغا‌لی سونراسیندا دا تورکمن‌لر ترور، سیاسی باسقی، سیاسی کامپلاشما و قوطبلشمه‌نین هدفی اولدو. تورکمن‌لر یاشادیق‌لاری جوغرافیانین مختلیف‌لیگی و اها‌لی آلت یاپیلاری سببیله اتنیک، دینی، سیاسی و اینظیباطی چاتیشما دینامیکاسی ایچریسینده / آراسیندا قالدی. 2009-جی ایله قدر ده سیاسی پروسه‌لردن اوزاقلاشدیریلدی.
2014-جی ایلین ژوئن آییندا موصولدا باشلایان داعش ترورو بؤلگه‌یه سرعتله یاییلارکن بو تروردان ان بؤیوک ضرر گؤرن‌لرین باشیندا هم عراقدا، هم ده سوریه‌ده تورکمن‌لر گلدی. آمریکا لیدرلیگین‌دکی اولوسلار آراسی کوالیسیون داعشه قارشی هاوا سالدیری‌لاری تشکیل ائتدی لاکین بو هاوا سالدیری‌لاری داعشین فعالیتینی سونلاندیرامادی. اولوسلار آراسی گؤچ تشکیلاتی‌نین ائتدیگی بیر ایشه گؤره داعش ترورو و داعش عملیاتلاریندان اؤتورو 2014-جی ایلین اوّلین‌دن سپتامبر آیینا قدر اولان مدتده عراقدا اؤلکه بوتونلوگوندکی 1634 اطرافین‌داکی مسکونلاشما واحیدلرین‌دن 1.8 میلیون تورکمن، سوننی عرب، ایزدی، خریستیان و شئبئک یئرلرینی ترک ائتمک مجبوریتینده قالدی.
عراقدا تورکمن‌لرین سیاسی ساحه‌دکی ان بؤیوک پروبلمی تمثیل پروبلمی‌دیر. تورکمن‌لرین حکومتده تمثیل پروبلمی هله حل ائدیله بیلمه‌دی. تورکمن‌لر آوقوست 2015-جی ایلده (عراق حکومتی طرفین‌دن آلینان قرار ایستیقامتینده ناظیرلیک ساییسی‌نین آزالدیلماسی و بعضی ناظیرلیک‌لرین بیرلش‌دیریله‌رک تک ناظیرلیک حالینا چئوریلمه‌سی سونراسیندا) اللرینده اولان تک ناظیرلیگی ده ایتیردی‌لر. محمد مهدی بئیاتی‌نین بوینونا گؤتوردوگو عراق اینسان حاق‌لاری ناظیرلیگی، عراق حکومتی‌نین آلدیغی قرارلا لغو ائدیلدی. بئله‌جه تورکمن‌لرین حکومت‌دکی تمثیلیت اورتا‌دان قالخدی.
عراقدا کرکوک و موصول باشدا اولماقلار تورکمن مسکونلاشما‌لاری بیر طرف‌دن داعش ترورو ایله همصحبت اولارکن دیگر طرف‌دن ده بؤیوک سیاسی پروبلم‌لرینه حل گؤزلییر. عراقدا یاشانان بؤیوک اینسانی درامین یانیندا تورکمن‌لرین چوخ جدی تهدید آلتیندا اولماسی تورکیه و تورک دونیاسی اوچون بیر سویداش مسئولیتینی اؤزو ایله گتیریر. تورک دونیاسی‌نین بو حساس‌لیغی نظره آلا‌راق عراق تورکمن‌لری ایله علاقه‌دار اولا‌راق عراقدا و اولوسلار آراسی ساحه‌ده آددیم آتیلماسینی تامین ائده‌جک تلاشلار اولماسی لازیم‌لی‌دیر. عراق تورکمن‌لری‌نین حاق‌لاری‌نین آنایاسا ضمانت آلتینا آلینماسی، تورکمن‌لرین اؤزلرینی قورویا بیلمه‌لری اوچون اؤز سیلاح‌لی عنصورلارینی میدانا گتیرمه‌لرینه زمین حاضیرلانماسی واجیب‌دیر. عراقدا بؤیوک اها‌لی‌سی اولان اتنیک-دینی عنصورلار ایچریسینده اؤز اؤزونو ساوونما مکانیزماسین‌دان محروم تک بیرلیک تأسف تورکمنلردیر. بو باره‌ده تورکیه و تورک دونیاسی‌نین تشببوس آلماسی رحم اهمیت‌لی‌دیر.
آتاتورک اونیورسیته‌سی اولوسلار آراسی ایلیشکیلر بؤلومو آراشدیرما جمیل دوغاچ ایپک‌ین موضوعیلا باغلی قیمتلندیرمه‌سینی تقدیم ائتدیک ...
