Şahzadälär şähäre - Amasya

Törkiyäneñ madäniyät xäzinälärendä bu atnada sezgä Qara Diñgez töbägendä  urın alğan  Şahzadälär şähäre bularaq da tanılğan Amasyanı tanıtaçaqbız.

Amasya şähäre Xettlär çorında berençe tapqır qorılğan waqıttan birle meñnärçä yıl şul uq isemne taşığan siräk urnaşu cirlärennän berse bulıp tora.

3000 yıllıq tarixı belän  şähär Yäşelırmak yılğanıñ yar buyında urın ala.

Yılğanıñ bögelgän urınnarı  Amasya Nıqıtmasını  höcümgä qarşı saqlap qala.

Amasya Nığıtmasınıñ yılğağa  qarağan taw itägendä qıyalar östendä urnaştırılğan monumental  qıya şahzadä qaberläre bar.

Bu qıya qaberläre borıñğı çor Grek-Farsi-Ärmän arxitekturasınıñ üzençäleklärneñ qatnaşı bulıp tora.

Bezneñ êrağa qadär 69nçı yılda tuğan häm Geografiya belemeneñ qoruçısı bularaq qabul itelgän Strabon- çığışı belän Amasyadan. Moña kürä, tanılğan xatın-qız qabiläse Amazonnarnıñ patşa-bikäse Amasis dä  çığışı belän Amasyadan. Biyek manaraları belän iğtibarnı caläp itkän nığıtma yılğanıñ dä saqlaw  täêmin itüe belän   yawlap alu waqıtında bik faydalı bulğan.

Timurnıñ Anadolu säfärendä yawlap alalmağan siräk şähärlärdän berse. Bu üzençälege belän Ğosmanlı imperiyäseneñ qabat tormış birgän urını bulu üzençällegenä iyä. Yıldırım Bäyazitnıñ 1402nçe yılda Änkara suğışında Timurğa ciñelüe belän Ğosmanlı däwläte awır waqıtlar yäşıy.

4 şaxzadä  ayırı urınnarında  xakimiyäten iğlan itä.Amasyada bulğan häm bu şaxzadälärneñ iñ keçkenäse bulğan Çäläbi Mähmät bu butalçıqtan uñışlı çığıp  qabat Ğosmanlı imperiyäseneñ  berlegen täêmin itä. Çäläbi Mähmättän soñ onığı bulğan Fatih Soltan Mähmät dä Amasya vilayät idaräsen qorıp däwlät citäkçelegenä äzerlänä.

Yawız  Soltan  Sälim dä  Amasya  vilayät idaräsen qorğan şaxzadälärennän.

Ğosmanlınıñ ähämiyätle Sadrazam yağni tanılğan Premyer-ministrlarınnan Köprülü Mähmät Paşa häm Märzifonlu Qara Mustafa Paşa da çığışı belän Amasyadan bulğan  keşelärdän.  Märzifonlu Qara Mustafa Paşa  da 1683nçe yıldağı  Venanıñ 2nçe  çolğa aluın çınğa aşırğan keşe.

Ğosmanlı imperiyäsendä şaqtıy äsär qazandırğan şähärdä iñ mohim tarixı äsärlärdän qayberläre bulğan Bäyazit Mäçete häm Sabuncuoğlu mediśina tarixı müzey- iğtibarnı iñ küp cäläp itkän urınnardan berse bulıp tora.

Yäşelırmaq yılğasınıñ yar buyında 1800 lärdä tözelgän zur ber tarixı ayırım yort xäzerge köndä tözekländerep Şähzadälär müzeyi bularaq xezmät itä başlağan.

Monda wazıfasın başqarğan Şahzadälärneñ häm padişahlarnıñ balawızdan xäykällär  ul çornıñ kürsätkän kiyemnären kiyep kilüçelärneñ iğtibarına uñışlı räweştä täqdim itelgän.

       Amasya alması da marka qıymmäte bulğan awul xucalıqnıñ eşlänmäse bularaq Törkiyäneñ iñ yaratılğan almalarınnan berse bulıp tora. Keçkenä qızıl almanı çit illär dä küptän tanıy. Yäşelırmak yılğası buyınça urın alğan üzänleklärdä üskän bu matur, tämle alma bik yaratılıp qullanıla.

Amasyanıñ xalıq arasında iñ tanılğan riwayätlärennän berse Färhat belän Şirin xikäyäse.

Färhat tanılğan ber miniatyurist rässam. Yaña ber saray yasatqan Soltan Färhatqa saraynıñ bizäkländerü wazıfasın birä. Böten hönären kürsätep êşliy başlağan Färhat, ber kön sarayğa säfär qılğan Sotlannıñ qızı Şirinne kürgäç aña ğaşıq bula.Soltan qızın yegetkä birergä telämiy.

Yuq dip dä äytä almıy  çönki qızı da Färhatnı  yaratıp qala. Soltan Färhattan Alma tawın tişep Amasyağa êçärgä yaraqlı sunı kiterüen taläp itä.

Xalıqnıñ  êçärgä yaraqlı suğa bik ixtiyacı bar ide.

Şirinnıñ mähäbbät utında  yañğan Färhat  bu wazıfanı qabul ita häm êşliy başlıy. Ozın yıllar buyınça däwam itkän êşçänlekneñ näticäsendä Färhat şähärgä su kiterä, xalıqnıñ susızlıq ixtiyacın qänäğätländerä. Yaratqan qızına qawışa. Anadoluda, Kavkazlarda häm İranda oxşaş xikäyälärnen añlatılğan Färhat häm Şirin istälegenä Amasyada Ğaşıqlar müzeyi tözelep turistlarnıñ iqtibarlarına täqdim itelgän ide.

Anadolunıñ iñ ozın yılğalarınnan berse bulğan Yäşelırmaknıñ yar buyında tarixı öyläre, muzeyları  häm nığıtması belän iğtibarnı caläp itkän Amasya şähärenä säyäxät itergä kiñäş itäbez.