İbrahim Kalın äñgämäse

15nçe iyul könendä Fetullah Gülen Terror oyışmasına bäyle ber törkem ğäskärilär Törkiyädä xökümätkä qarşı tüntareleş yasarğa tırıştı.

Bu kereşü uñışsız bularaq näticälände, çömki xalıq demokratiyäne saqlap qalu öçen uramnarğa çıqtı, häm xäzer ildä ğädättän tış xäl iğlän itelde. Bik küp keşe ildä monnan soñ närsä bulaçağın belmiy. Bez dä Törkiyä däwlät başlığı Ärdoğannıñ Tışqı säyäsättän cawaplı ğomum kiñäşlçäse häm süzçese İbrahim Kalın belän söyläştek.

Korrespondent: Xörmätle ,İbrahim Kalın, TRT-World nıñ “One on One” tapşıruwına räxim itegez.

Törkiyä ilbaşı Ärdoğan  ozın waqıt buyınça ildä demokratiyağa zıyan birergä tırışqan häm il iminlegenä ber qurqınıç tudırğan ber “Parallel däwlät qorılışı”  buluwın citkär ide. Bar bulğan bu mäğlümatqa qaramastan ni öçen ber tüntäreleşe kereşeüen başqara aldı? Küzläw oyışması mı zäğif ide?

İbrahim Kalın: Ber törkem  ozın waqıt buyınça ildä eşçänelgen alıp bara ide. Ayıruça, 17-25 nne dekabr könnärendägä kereşüennän soñ milli iminlek qurqınıçına äyländerdelär.

Ul waqıttan birle bu mäsälädä bik küp çaralar kürelde. Bu keşelärne bilgeläw öçen häm däwlät  organnarınnan atu öçen qayber adımnar attıq ki bu mäsäläne çişer öçen daimi barış bar ide. Armiya eçendäge  tüntäreleş kereşüe dä Gülen xäräkäteneñ soñğı höcümnärdän berse buldı. Armiya eçendä armiyäneñ tulısınça wäkil itmägän keçkenä ber törkem ğäskäri bu kereşüen başqardı häm qızğanıç qanlı ber höcümgä äylände.Uramnarda  kürgän waqığalarıbız bu keşelärneñ nindiy zolım bulırğa mömkin buluwın kürsätte.

Bu waqıtqa qadär bu ildä ber dä kürelmägän manazaralarnı kürep qaldıq. Üz ğäskärilärbez qorallarnı üz xalqıbızğa taba borıp ut açtı. Qulında qoral bulmağan ğayepsez, tınıç xalıq uramnarda üterelde.

242 watandaşıbız  şähit buldı häm 1500 dän artıq yaralandı.

Bu wazğiyät- zur mäsälä. Ämma 15nçe iyul könendä ber “Qara tön” bularaq başlağan äyber, ikençe könne tüntäreleş kereşüeneñ uñışsız buluwı belän “ yaqtı ber irtä”gä äylände.

Älbätte mondıy waqığanı  qabat yäşämäw öçen kiräkle çaralar kürelä.Monı buldıru öçen  dä armiya, xökem itü organnarı, iminlek köçläre häm däwlätneñ başqa organnarında cıyılğan bu keşelärne bilgelärgä kiräk. Bu ilebez häm keşelärebezneñ  iminlege öçen, demokratiya häm xoquq däwläteneñ saqlap qaluwı öçen mäcbüri ber xäräkät.

Bu tüntäreleş kereşüenä qağılıp kitsäk,  älbättä, bik küp çaralar kürelgan ide, ämma keşelärebezneñ bik zur qıyulığı bu kereşügä kirtä buldı. Minemçä  keşebez  dönyağa bik namuslı  ber yullama yulladı. Xalqıbız  dönyağa, döşman kem bulsa bulsın demokratiyälären häm xoquqın östenlegenä ni qadär bäyle buluwın yullamasın yasadı.

Korrespondent: Xalıqnıñ cäwabı ğädättän tış ide. Sezneñ dä assızıqlağanığız kebek başqa demokratik illär şuşındıy ber reakśia birelä alacağın küz aldına da kiterergä mömkin tügel ide. Däwlät başlığıbız xalıqnı uramnarğa çığarğa çaqırğanda, xökümät xalıqnıñ mondıy ber reakśiya kürsätäçägen çamalağan mikan?

İbrahim Kalın:

Bu eş başlanğanda bez başta  tüntäreleş küreşüeneñ ni qadär täêsirle buluwın añlarğa tırışa idek, häm qısqa waqıtta anlaşıldı ki, iñ başta bularaq Änkara häm İstanbuldağı ğäskäri berleklärne  xäräkätländergän ide. Monıñ çınnap ber tüntäreleş kereşüeneñ buluwı añlaşılğaç Törkiyä  däwlät başlığı televideniye kanalında çığış yasağan  häm xalıqnı uramnarğar çığıp demokratiyanı saqlap qalırğa çaqırdı.

Allağa şöker bu xäräkät legendar ber xikäyägä äylände.

Döres äytergä kiräk bulsa, berkemdä mondıy tüntäreleş kereşüen çamalalmağan.

Tüntäreşçelärneñ  monıñ qadär tile, monıñ qadär qanlı, monıñ qadär cinayätçele totış kürsätäçäkläre kötelmäde.

Başta ber şok toyğısı tudı, ämma kereşü tögellängäç ber ciñü häm şatlıq toyğısı xakim buldı.

Korrespondent:

Xalıqnıñ reakśıası çınnap ta iskitkeç ide, häm könnär uzuwına qaramastan äle dä uramnarda.

Sez niçek uylısez, bu wazğiyät xökümät säyäsätläre arqasında mı barlıqqa kilde? Keşelärneñ däwlät başlığına bulğän bäylelek  arqasınnan mı?

İbrahim Kalın:

Säbäbe iñ başta bularaq keşelärneñ demokratiya  häm xoquqınıñ östenlegenä bulğan  bäylelelekläre.

Bez Törkiyädä 1960da,1972dä, 1980dä häm arada başqa tarixlärdä ğäskärilär tüntäreleşlär yäşädek. Berençe tapqır ber xärbi tüntäreleş  keşelärneñ üz tarafınnan totqarlandı.

Keşelär ber taraftan uramnarda ciñüne qotlağanda ber taraftan da bu tör waqığalarnıñ qabatlanmawı öçen tırışlıq kürsätä.

Härkemgä açıqlanğan  köçle yullama da- närsä bulsa bulsın, xoquqlarnı, illärne, berleklärne saqlap qalu öçen uramnarda qalaçaqların.

Älbättä däwlät başlığı, barı tik tüntäreşçelärgägenä  tügel şul uq waqıtta dönyanıñ här poçmağına işetterelgän bu yullamanı däwam itterü öçen keşelärgä uramnarda qalu öçen möräcäğät itte.

Ämma uramnardağı keşelärneñ qatnaşuına qarasağız , cämğiyätneñ här qatlawınnan, törle säyäsi partiyälärdän, törle säyäsi qaraşlarınnan häm törle ideologiyälärdän keşelärne kürergä mömkin.

 Tüntäreleş kereşüennän soñ  kürelgän waqığalar- çınnap ta här törle säyäsi ayırmawına qaramastan ğacäpäländergän ber berlek häm yärdämläşü küreneşe ide.

Şul uq waqıtta däwlät başlığı oppoziśiya liderlärğa şaltıratıp alarğa tüntäreleş belän bäyle  açıq räweştä qarşı buluwı öçen räxmätlären belderde.

Cawap bularaq ta uramnarda kire qaytarıldı. Törle säyäsi partiyälärdän keşelär, mäsälän x,y,z yäki başqaları öçen tawış birgän keşelär, totışlarında berlek buldı.

Ämma  ber dä Törkiyä däwlät başlığı Ärdoğannıñ bu wazğiyätne ciñep çığuğa idarä itüen dä zur role bar.

Çönki bu bik mohim tönnä iñ ähämiyätle mizgel- Däwlät başlıqnıñ keşelärgä uramğa çığu öçen çaqıru äytkän waqıtı. Bezneñ bu yullamanı keşelärgä citkerüe waqıt aldı, çönki täêmin iteläçäk ber niçä teknik mäsälä bar ide.

Tüntäreşçelär sezneñ oyışmanızı , TRTne yawlap alğan häm ul tönnä elektronik xäbärläşüen, iyärçen xäbärläşüen tuqtatu öçen iyärçen şirkätlärenä qarşı adımnar yasılar ide.Fäqät  bez monı da buldırdıq.  Monıñ arqasında däwlät başlığınıñ  möräcäğäte tüntäreleşkä qarşı xäräkät yasaw öçen ähämiyätle ber borılış noqtası ide.