“Zäytün Botağı” xäräkäteneñ ixtimal säyäsi näticäläre

“Zäytün Botağı” xäräkäteneñ ixtimal säyäsi näticäläre

“Zäytün Botağı” xäräkäteneñ Tön’yaq Süriyädä ğamälgä quyğan yaña köç balansı Süriyä krizisınıñ säyäsi çişeleş êtabına yoğıntı yasayaçaq.

 Törkiyäneñ Afrin töbägendä YPGne yuqqa çığaru öçen başlağan Zäytün Botağı xäräkäte tögällände. Anıñ berençe ayları awır ütte. Çik buyındağı YPG qarşılığı özelgännän soñ operaśiya tizlek aldı häm qısqa waqıt êçendä Afrin qamalışı bette. YPGlelär awıl cirleklären qaldırıp Afrin märkäzenä taba çigende. Alarnıñ şähär suğışına äzerlänüe farazlandı. Ämma, kiresençä, YPG şähär märkäzendä bernindi qarşılıq kürsätmäde häm Afrin bäreleşsez diyärlek Törkiyä Qorallı köçläre häm İrekle Süriyä armiyäseneñ kontrolenä alındı.

“Zäytün Botağı” xäräkäteneñ xärbi külämenä bäyle bäyälämälär yış yasaldı. Afrin Törkiyä kontrolenä alınğannan soñ Süriyä krizisınıñ kursı – Törkiyäneñ YPG belän köräşeneñ Süriyädä Törkiyä-AQŞ köndäşlege yäisä xezmättäşlegenä bulaçaq yoğıntısı, YPGnıñ milli häm xalıqara ittifaq’larğa täêsireneñ niçek bulacağı.        

“Zäytün Botağı” xäräkäteneñ Törkiyä öçen iñ möhim näticäse - xärbi köçen kürsätü bulğandır. Färat qalqanı xäräkäte belän çağıştırğanda tağın da qıyın cirlektä tağın da kübräk xärbi belän köräşergä mäcbür bulğan Törkiyä Qorallı köçläre, qısqa waqıt êçendä häm az yuğaltu belän operaśiyäne tögälläde. Xärbi köçen häm monı qullanı ixtıyarın kürsätkännän soñ Törkiyäneñ Münbiçtä häm Färatnıñ könçığışında YPG belän köräştä tağın da quätlänäçäge açıq.  Barısınnan da alda AQŞ YPGne qaya qadär häm niçek saqlayaçağı mäs’äläsendä baş watarğa tiyeş. Bu yaña wäzğıyät’ Amerikanı 2 törle xäräkät itärgä êtäräçäk. AQŞ, berençedän, Törkiyäne qanäğat’länderü öçen Münbiç mäs’äläsendä kiregä qayber adımnar atarğa mömkin. İkençe yul – Münbiçte YPGne saqlaw qalqanın köçäytü. AQŞnıñ ikençesen saylaw ixtimalı kübräk.  Afrinda YPGgä saq täêmin itä almadılar, üz xärbi kontrolendäge Münbiçtä dä şul xäl qabatlansa, AQŞ oyışmanı yuğaltırğa mömkin. Bu oçraqta YPG İran/rejim belän berläşügä yöz totar.

Ğaräplärneñ YPGgä mönäsäbäte

“Zäytün Botağı” xäräkäte YPGnen Münbiçtä häm Färatneñ könçığışında ğaräplär belän xezmättäşlegen dä bozaçaq. YPĞneñ Süriyä demokratik köçläre qısalarında ğaräp wäkilläre belän tözegän ittifaq’ları mänfäğat’ häm ğaräp qabilälären garantiyägä alu telägenä tayana. Ğaräplär küpçelek bulğan töbäklärdä YPĞneñ yoğıntısı yuq däräcäsendä. Ayıruça, Münbiç Süriyä krizisınıñ başınnan birle rejim oppoziśiyäse tarafındağı şähär. İrekle Süriyä armiyäse êçendä dä münbiçlelär küp. YPGneñ “Zäytün Botağı” xäräkätendä açıqlanğan köçsezlege Münbiçtäge toyğılarnı üzgärtäçäk. Münbiçtä inde küptän xalıqnıñ ber öleşe YPGgä qarşı çaralar oyıştıra. Xäzer bolar tağın da artırğa mömkin. Qayber törkemnär YPGgä qarşı xäräkät başlaw öçen forsat kötä. Alar Törkiyäneñ Münbiç mäs’äläsendä citdi buluın kürep, üz poziśiyälären belderergä teli. “Zäytün Botağı” xäräkäte şunıñ belän ähämiyätle – ul Törkiyäneñ xärbi köçen qullanu ixtıyarı barlığın häm YPGneñ moña qarşılıq kürsätä almawın açıqladı. Xalıqara basım da Törkiyägä kirtä bulmadı.

YPGneñ Afrinda ciñelüe genä tügel, niçek itep ciñelüe dä möhim. “Zäytün Botağı”nıñ başlanğan könnären sanamasaq, oyışma bernindi qarşılıq kürsätmiçä, suğışırlıq köç tapmıyça, şähär üzägen qaça-qaça taşlap çığıp kitte. Bu wäzğıyät’ YPG êçendäge süriyälelärne üzlären PKKnıñ maqsatlarına qorban itmäskä êtärergä mömkin. Näticada, YPGdä ikegä büleneş başlanaçaq: ber yaqta – PKKlılar, ikençe yaqta – oyışmanıñ süriyäle äğ’zaları. Moña dälil – YPGneñ Afrin êçendä niçek xäräkät itäçägenä bäyle bäxäslär. PKKlılar qarşılıq kürsätergä çaqırsa, cirle suğışçılar qaçu yağın qaradı.    

Rusiyä – Törkiyä xezmättäşlege tağın da artırğa mömkin

“Zäytün Botağı” xäräkäteneñ Tön’yaq Süriyädä kürsätkän yaña köç balansı Süriyä krizisınıñ säyäsi çişeleş êtabına täêsir itäçäk. Törkiyä Qorallı köçläre belän bergä Süriyäle oppoziśiyä dä tön’yaqta köçle uyınçı bularaq alğı planğa çığa. İdlibtä “Zäytün Botağı” xäräkäte betügä cidençe küzläw noqtası tözelde. 12 noqta tämamlanğannan soñ İdlibtä kimendä urta möddättä oppoziśiyäneñ kontrole iminlek astında bulaçaq.     

Şulay itep, Djerablustan başlap Cisr äş-Şugurğa qadär däwam itkän alanda İrekle Süriyä armiyäse töbäge bulaçaq. Törkiyä qanatı astındağı bu alan säyäsi çişeleş mäs’äläsendä rejimnıñ adım atuın tizlätäçäk. Afrinnan soñ Törkiyä belän Rusiyäneñ Süriyädäge xezmättäşlegeneñ köçäyüe kötelä. AQŞ belän Münbiç mäs’äläsendä kileşü tözelmäsä, Törkiyä bu şähärdäge yoğıntısın äkrenläp arttıraçaq. Afrinnan soñ ilneñ YPG belän köräş mäs’äläsendäge adımnarı Rusiyä tarafınnan kübräk teläktäşlek kürä başlarğa mömkin. Çönki maqsat itep alınğan cirleklär – AQŞ ütep kergän töbäklär. Rusiyäneñ rejim häm İran belän bergä Süriyäneñ könçığışında AQŞ belän bäreleşläre  - ayırım köndäşlek. Rejim yaqlı köçlär Deyr äz-Zor töbägendä berniçä tapqır Süriyä demokratik köçlärenä höcüm itärgä teläde, ämma AQŞnıñ kisken qarşılığına tap buldı. Ämma Törkiyäneñ Münbiçkä basım yasawı AQŞnı tağın da qısrıqlayaçaq häm bu başqa qarşı taraflar yağınnan da uñay qarşılanaçaq. Afrinnı yuğaltqannan soñ YPGneñ Rusiyä belän xärbi bäyläneşläre qalmadı häm oyışma tulısınça AQŞ qanatı astına kerde. Monnan tış, YPG Rusiyäne “Zäytün Botağı” xäräkäten xuplawı öçen ğayepläde. Bu säbäple tizdän Rusiyä – YPG mönäsäbätläreneñ bozılu ixtimalı bar. Näticädä, Törkiyäneñ Rusiyä belän xezmättäşlege köçäyäçäk.

Rusiyä Afrin mäs’äläsendä Törkiyägä köçle teläktäşlek kürsätüçe poziśiyägä bastı. Ämma anıñ Süriyädäge berlektäşläre İran häm rejim xaqında şunı uq äytep bulmıy. Xätta İran Afrin mäs’äläsendä Rusiyä belän bäxäskä kerde diyärgä mömkin. Moniñ iñ açıq kürsätkeçe – “Zäytün Botağı” xäräkäte barğanda rejim yaqlı häm İran yärdämenä tayanuçı suğışçan köçlär YPGgä bulışu öçen Afrina kerde. Älbättä, bu adım xaqında Rusiyä bela ide, ämma anı yaqlamadı. Rusiyäneñ bu oçraqta tarafsız qaluı xärbi yaqtan östen Törkiyäne alğa çığardı. Häm Törkiyä, YPGlelärneñ tışında, alarğa yärdäm itüçe Şiği suğışçıların da maqsat itep aldı. İrannıñ xäräkäte tulısınça buş bulıp çıqtı. Rusiyäneñ bu mönäsäbäte Törkiyä öçen Süriyä tışındağı xezmättäşlektä dä ähämiyätle. Şul uq waqıtta, Rusiyä Süriyädä poziśiyäsen nığıtuçı İranğa qarşı Törkiyäneñ tigezläwçe köçenä moxtac. Afrindağı wäzğıyät’ İdlibta da qabatlana. Anda küzläw noqtaları tözü öçen kilgän Törkiyä ğaskärläre İran yaqlı suğışçılarnıñ höcümnärenä duçar bula, ä Rusiyä küzläw noqtaların tözüne xuplıy.

Süriyäneñ tön’yağında yaña köç balansı

“Zäytün Botağı” xäräkäteneñ näticäläre, möğayen, İran häm rejimnıñ borçuın arttırğandır. Çönki Törkiyä İrekle Süriyä armiyäse belän bergä Xälebtäge rejim rayonnarına tağın da nığraq basım yasaw däräcäsenä kütärelde. Astana prośessı säbäple taraflar arasında bäreleş kötelmi, ämma ikese dä ber-bersenä ışanmıy. İrannıñ, ayırım alğanda, üzenä bäyle suğışçılarnıñ kontrolendäge Nubul häm Zähra cirlekläreneñ qurqınıç astında buluın uylawı mömkin.

İran häm rejimnıñ YPG/PKKğa qarata mönäsäbäte oyışmanıñ monnan soñ Münbiçtä häm Fıratnıñ könçığışında nindi yuldan kitüen bilgeläyäçäk. Berlektäşlär küzennän qarağanda, Törkiyäneñ Münbiçtä häm Fıratnıñ könçığışında basımın arttıruı bu aktyorlar tarafınnan uñay bäyälänäçäk. Tik AQŞ urınına başqa ber yanaw bulıp kürenüçe İrekle Süriyä armiyäseneñ kilüen dä telämilär.  Münbiçtä häm Fıratnıñ könçığışında AQŞ-YPG berlegeneñ däwam itüe Törkiyä – İran koordinaśiyäse öçen nigez bulırğa mömkin. Amma rejim häm İrannıñ YPGne üz lagerena tartuı da bar. Mondıy berlekneñ mömkinlege Afrinda kürende. AQŞ Şiği suğışçıların Süriyädä berençel yanaw dip kürä häm alarnıñ YPGlelär belän bergä fotoğa töşüe qayber şiklänülär uyatqandır. Şuña da, AQŞ Münbiçtä YPGgä yärdäm itmäsä, oyışmanıñ İran qanatı astına qaçaçağın sizä.  Bu sśenariy Törkiyä belän AQŞnıñ yaqınayuına kiteräçäk. Törkiyä isä berleklären niçek bilgeläyäçäge mäs’äläsendä bik qatğıy. Anıñ öçen YPG belän bergä xäräkät itüçe teläsä-nindi köç – yanaw bularaq qabul itelä.     

(Oytun Orxan – Urta Könçığış strategik tikşerenülär üzäge belgeçe)