Ağrı tawında - İshakpaşa Sarayı

Törkiyäneñ mädäniyät xäzinäläre 46

Törkiyäneñ mädäniyät xäzinälärendä  bu atnada sezgä ilebezneñ iñ biyek urınnı- Ağrı tawınıñ itäklärendä Doğubayazit ilçäbezdä bulğan İshakpaşa Sarayın tanıtaçaqbız.

Doğubayazit- İran, Ärmänstan-Törkiyä çik buyı sızığında urnaşqan  iñ könçığıştağı  ilçäbez.

Monda yaqın kilgän waqıtta- 80 çaqrım yıraqlıqtan da kürengän tanılğan Ağrı tawı- dönyada belengän iseme belän Ararat tawı qarşı ala. Täwratta Nuh päyğambärneñ Tufanda monda köymäsen alğan haywannar belän bergä  cir östenä basqan dip söylänä. Keşe dönyasınıñ ikençe Adäm ätise bularaq bilgelängän Nuh Päyğambärneñ yanında bulğannarı  belän bergä Ağrı tawınnan dönyağa taralğanına ışanıla.

Qorända isä Nuh Päyğambärneñ cirğä basqan urınnıñ yaña ilebezdä bulğan Şirnakta Cudi tawnıñ  buluı turında süz itelä.

Ağrı tawınıñ  3 yanında 3 urnaşu cire bar. Bolardan berse Ärmänstannıñ başqala Yerevan, ikençe Iğdır vilayäte häm Doğubayazit ilçäbez. Bu öç urnaşu üzäge dä köne buyı qarlar belän, buzlar belän qaplanğan  bu isketkeç manzarağa qarıy.

Tarix buyınça  töbäktä  Rimlılar-İranlılar arasında bik yış xakimiyät  almaşına ide. Moñğollarnıñ Anadoluğa urnaşqan beremlek İlnanlılar İslamiyätkä küçkäç  töbäk alarnıñ xakimiyätenä küçte. Soñınnan çiratlap Akkoyunlı häm Qarakoyunlı  Törekmän däwlätläreneñ idaräsenä küçä. Ğosmanlı imperiyäse  Fatih häm Yavuz Sälim çorında bu ike däwlätne dä ciñep Çaldıran suğışı belän xäzerge köngä qadär däwam itkän Törek xakimiyäte çorın tögällägän ide.

Doğubayazit ilçäbez Ğosmanlı imperiyäsenä bäyle cirle ber törekmän ğailäse bulğan Çıldıroğullarınıñ Sancakbäyi bularaq  xezmät itkän ber töbäge bulıp tora.

Monda urın alğan İshakpaşa sarayı Ağrı tawınıñ maturlığına tarixı ber tös kertä. Doğubayazit  ilçäsennän kiçep rampalı ber yul belän tekä qalqulıqta  urın alğan İshakpaşa sarayına ireşäsez. Yulnıñ bögelgän urınnarınnan däwam itkändä saraynıñ isketkeç taş êşläre sezne ğäcäpländerä. Ğosmanlınıñ cirle bay keşelärdän berse bulğan ğailäneñ mohim bay keşelärdän  İshakpaşa Sarayı  Çıldıroğullarınnan 2nçe İshakpaşa häm Çolak Abdi Paşa tarafınnan 1685 tä tözelgän ide. Saray soñğı şäkelen 1784tä alğan ide. Sälcuklı, Ğosmanlı , İran arxitektura üzençäleklärennän ilham alğanın kürsätä.

 Kiselgän taştan sarayğa könçığış tarafında urın alğan monumental portal-qapqasınnan kerelä.

Portal qabartu êşläre häm bizäkländerü belän tulısınça Sälçuqlı sänğät üzençäleklären kürsätä.

Ruslarnıñ  yawlap aluı waqıtında altın qapqası urınnan çığarılıp trofey bularaq Sankt-Peterburgta bulğan Êrmitaj muzeyena alıp kitelgän ide. Ber kön  bu qapqanıñ üz urınına kire qaytarılaçağın ömet idäbez.

Uzğan yıllarda yasalğan restavraśiyälär belän işeğaldınıñ öste yabılğan saray tabiğat şartlarınıñ tiskäre täêsirlärennän, cimerüdän saqlap qalırğa tırışılğan ide. İşeğaldına kergäñdä iskitşeç mäçet sezne qarşı ala. İşeğaldında saraynıñ ğomum strukturasına kürä keçkenä kebek qalğan törbä   iğtibarnı caläp itä.

Mäçetneñ häm Saraynıñ zurlığı belän qarşılıqnı  barlıqqa kiterä häm bik kürkämle  ber törbä bulıp tora.

Sarayınıñ iyäläreneñ bu törbä belän berrättän urın alğan qapqadan saraynıñ töp qabul itü zalına ireşä alasız.

Zur kiñlektä urın alğan bu täxet zalında märmärlär östenä yasalğan öç yaña aylar  Ğosmanlınıñ  êzen kürsätä.   İşeğaldınnan könbatışqa taba kitkändä saraynıñ xaräm bülemenä ireşäsez, Hamamlarğa oxşağan kerü qatınıñ astınnan qaynar su häm par kiçeş yulı belän cılıtılğan saraynıñ şul uq zamanda iğtibar caläp itä torğan ber kanalizaśiya sisteması da bar ide.

Luvr sarayında bädräf bulmağan zamanda, gorşoknıñ qullanılğan ber çorda keçkenä ber sarayda kanalizaśiya sistemasınıñ buluı Ğosmanlıda śivilizaśiya bularaq könbatıştan alda buluıbız bezne ğorurlandıra ide.

İshakpaşa sarayı şul uq waqıtta ber nığıtma sarayı bulıp tora. Qurqınıç bulğan waqıtta saraynıñ qarşısında bulğan  qıya taşlı cirdä urın alğan Nığıtmağa saray belän arasında urın alğan ber asılmalı küperdän kiçelgäne uylanıla.

Asılmalı küperneñ cirdän biyeklege  yaqınça 300 metr. Boğaz küpere biyeklegendä  ber asılmalı  küperneñ fikere da bik qızıq. Ber höcüm  waqıtında saraynıñ töşü ixtimalına qarşı kürelgän iminlek çarası ul.

Saraynıñ tanuı 1925tä Yusuf Mazhar Bäyneñ ber gazetta yazuı belän başlanğan.

Soñınnan neçkälekle bularaq  bilgeläwe 1961dä arxeolog Mahmut Akok tarafınnan täêmin itelgän.

Çit ildän Törkiyägä kilgän çit il turistlarnıñ iñ küp kürergä telägännär äsärlärdän berse bulıp tora.

Ber kön Törkiyägä kilergä uylasağız Ağrı tawın häm İshakpaşa sarayına barıp kürergä kiñäş itäbez.