Xärbi aviaśiya tözekländerü fabrikaları

Törkiyädä xärbi êşxanälär häm fabrikalarnıñ mömkinlek häm sälätläre ilneñ saqlanu sänäğatendä ähämiyätle urın alıp tora. Ämma möhim uñışlarğa ireşkän älege êş urınnarın cämäğat’çelek citärlek däräcädä belmi. Qaywaqıt alarda çığarılğan häm tözekländerelgän saqlanu sänäğate êşlänmäläre başqa cirdä yasalğan şikelle kürsätelä. Xärbi fabrikalar häm eşxanälär iñ näticäle êş cirläreneñ başında kilä. Saqlanu sänäğateneñ üsüendä häm milliläşüendä xärbi êş cirläre häm monda êşläwçelär küzgä kürenmäs kaharmannar rölen üti. İlebezneñ terrorçılıq belän köräşendä, il êçendäge häm tışındağı operaśiyälärdä xärbi êş urınnarı ähämiyätle ğamäl başqara.  

15nçe iyül’ xıyanätçel tüntäreleş kereşüennän soñ xärbi sistemada yasalğan üzgäreşlär ğaskäri fabrikalarda da qayber üzgäreşlärneñ kertelüenä säbäp buldı. Xärbi êş urınnarı Milli saqlanu ministrlığına bäyle bularaq ike oyışma - Xärbi fabrikalar ğomum idaräse belän Sudno tözü ğomum idaräse tübäse astına cıyıldı.  Törkiyädä xäzerge waqıtta Xärbi fabrikalar ğomum idaräse sostavında ğamäldä küp sanda êşxanälär bar. Bu yazmada İskeşähärdä êşläwçe aviaśiyä tarmağında uñışları belän dan qazanğan 1nçe Aviaśiyä xezmät kürsätü fabrikası idaräse turında söylim. Kiläse tapşırularda başqa êşxanälärne tanıtunı däwam itärbez.

1926nçı yılda İskeşähär hawa sudnoları tözekländerü garı bularaq qorılğan 1nçe aviaśiyä täêmin itü häm xezmät kürsätü üzäge komandalığı bügen 92 yıllıq êş urını. Anda 1950nçe yıllarğa qadär hawa köçläre qul astındağı propellerlı oçqıçlarnı qarap häm tözekländerep torğannar. Annan soñ almaşqa xärbi tizlekle oçqıçlar  kilgän. 1970nçe yıllarğa qadär F-84, F-86 häm F-100 tibındağı oçqıçlarğa xezmät kürsätelgän.

Xärbi êş urını 1968nçe yılda täwge tapqır yuğarı tizlekle oçqıçnıñ motorın yañarta. Monıñ belän ul texnik mömkinlek häm sälätlären kiñäytä. 1979nçı yılda F-4 oçqıçı belän başlanğan fabrika däräcäsendäge täwge külämle tözekländerü êşläre 1980nçe yıllarda başqa hawa sudnolarına qarata da däwam itä.  1992nçe yılda isä F110 motorın sütep qoru - êşxanäneñ mömkinleklärenä östälä. 1997nçe yılda F-4 oçqıçında sınağannan soñ modernizaśiyä proyektları tormışqa aşırıla başlıy. Anı başqa model’ oçqıçlarda da qullana başlıylar. 2006nçı yılda täwge motor sınaw caylanması ATILIMnı yasaw êşläre başlana. Ul tulısınça cirle mömkinleklär belän uylap çığarıla.

2016nçı yılda êş urını Milli saqlanu ministrlığı sostavındağı Xärbi fabrikalar ğomum idaräsenä birelä häm 1nçe aviaśiyä xezmät kürsätü fabrikası dip atala başlıy.  

Bügen fabrikada 2 meñ 300 keşe êşli. Alarnıñ 260ı injener. Êş cirendä yılda törle tiptağı 77 oçqıçqa xezmät kürsätälär. Monnan tış, 200 motornı sütep qoru, oçqıç, motor häm cirdän teräk cihazlarınıñ 6 meñ agregatın tözätü, 14 meñ almaş detal’ yasaw häm 4 meñ 700 cihaznı kalibrovkalawnı da äytep ütärgä kiräk. Ob’yektta, şulay uq, F-16 PO-III, T-38M Arı häm T-38 PC-III modernizaśiyäläre soñğı waqıtta tormışqa aşırılğan iñ ähämiyätle proyektlar.  Fabrikanıñ cawaplılığında qoral sistemalarınıñ injenerlıq êşçänlege dä bar. Alarnı texnologik yaqtan yañartu üzäge tormışqa aşıra. Xärbi fabrika Hawa quätläre komandalığınıñ xäräkät näticälelegenä  logistik yaqtan yärdäm itü häm üsterü maqsatınnan üzenä birelgän qoral sistemaları häm caylanmalarnıñ texnik idaräsen cirenä citkerep, alarnı qarap, tözekländerep yañarta häm kalibrovqasın tormışqa aşıra. Kiräkle detal’lären yasaw häm sıyfatın täêmin itü dä alarnıñ öctendä. Däwlät çığanaqları belän citkerelgän êş urınında soñğı model’ texnologik verstaklar, caylanma häm cihazlar qullanıla.   

1nçe aviaśiyä xezmät kürsätü fabrikası idaräse kük yözendä texnologik yarış artqan könnärdä citeşterü, qaraw, tözätü, modernizaśiyäläwdä xalıqara sıyfatqa iyä. Ul êşen dön’ya standartlarına turı kiterep başqara. Fabrikanıñ maqsatı - hawa quätläre komandalığınıñ töbäktä iñ köçle hawa häm ğaläm köçe buluın täêmin itüçe logistika üzäge bulu. Ul üzeneñ belgeçläre häm mömkinlekläre belän Törkiyä Qorallı köçläreneñ genä tügel, şul uq waqıtta JSF oçqıçı F135 motorınıñ töbäk xezmät kürsätü üzäge bulu belän bergä Awrupağa tanıldı. Fabrika tırış, belemle xezmätkärlär, sıyfat añlayışı häm kritik mömkinleklärgä iyä. Bu aña bügenge şikelle kiläçäktä dä aviaśiyä tarmağında xezmät quyuğa yul aça. Fabrika, şulay itep, saqlanu sänäğatebezneñ milliläşüenä ähämiyätle öleş kertä.

Tarkan Zängin

Törkiyä Xärbi-Êş hönärçelek berlege mäğarif bülege mödire