Bursa Olı camige

Törkiyäneñ mädäniyät xäzinälärendä bu atnada Ğosmanlı Bilegendä başqala wazıfasın başqargan Bursa töbägebezdän ber tarixı äsär sayladıq.

Bursa Olı camige Yıldrımı Beyazit tarafınnan 1399nçe yılda beterelep xezmät itä başlağan.

Ğosmanlı Bilege İstanbulnıñ ciñep aluwı belän bergä ber   imperiyäğä äylände.

Qorılışınnan uzğan 100 yıl eçendä Anadoluda häm Trakiyada qazanılğan cirläre belän däwamlı zurayıp  üsep bara ide.

Yıldırım Beyazit  ber taraftan İstanbulnıñ cinep aluwı belän şöğıllängändä ber yaqtan da  Anadoluda berlekne tämin itergä tırışa ide.

Üskän däwlätneñ danın kürsätäçäk zur ber mäçetne tözergä qara birä.

Haçlılar belän Niğboluda suğış aldınnan Allahqa ber doğa uqıp, ägär ciñsä 20 zur mäçet yasatırğa süz birä.

Niğboluda üzenä Yıldırım (Yäşen) isemen qazandırğan ciñü belän qulğa töşerelgän tabışları belän 20 ğömbäzle ber camiğne yasatırğa qarar birä.

Tözeleşe 3 yıl däwam itkän camiğ ber cömğa könne ul çornıñ tanılğan din keşeläreneñ, däwlät xezmätkärläreneñ häm xalqınıñ qatnaşuwı belän açıla.

Tözelgän çorda İslam dönyasınıñ isemlegendä 5nçe mohim camiğe bula.

Ğibadät alanı bularaq ul çornıñ iñ kiñ mäçete bulu üzençällege dä bar.

Maçetkä tönyaqta urın alğan töp qapqasınnan häm könçığış tarafında urın alğan ikençe ber qapqasınnan kerelä. Tönyaq qapqası monumental üzençälekläre belän Sälcuqlı arxitekturasınnan Ğosmanlı arxitekturasına kiçeşneñ mohim ber bocrasın barlıqqa kiterä. Tönyaq könçığışında urın alğan manara Yıldırım Beyazit, Tönyaq könçığışta urın alğam ikençe manarası isä ulı Çäläbi Mähmät tarafınnan yasatılğan.

20 gömbäzdän barlıqqa kilgän kiñ ğibadät alanının urtasında ber gömbäzneñ öste yabılmağan ide. Mäçetneñ tözeleşe waqıtında monda öye bulğan ber xristiyan qart xatınnıñ  yortın  satmasqa telämäwe näticäsendä mondağı urın ozın zaman buyınça bäyälänä alalmadı.

Anıñ teläge buyınça ülgändä cirneñ mäçetkä quşıluı ämma öyneñ öste yabılmawına taläp itä. Bu teläkne da cirenä citkerep öyneñ urınına zur täxärät alu urını yasala.

Bu täxärät alu urınıñ öste ğömbäz belän  yabılmağan ide, xäzerge köndä täxärät alu urını pıyaladan yasalğan gömbäz belän yabılğan.

Mäçetneñ zur kvadrat kolonnalar belän kiçeşneñ tämin itkän bülemnäre arasında qıybla tarafında iskitkeç mihrap sezne çolğap ala, dini xisläregez uyana . Mihrabnıñ uñ yağında  urın alğan Ğosmanlı minbärläreneñ liderlarınnan monumental minbär astronomik simvollar belän dä zur ähämiyätkä iyä.

 Könçığıştağı geometrik ağaçtan yasalğan pannolarda qoyaş sisteması Könbatış tarafında isä galaksika simvolları urın ala. 

Galileynıñ dönyanıñ qoyaşnıñ tiräsendä  äylänüen açıqlap çirkäw tarafınnan törmägä cibärelüenä äle 200 yıl bar.

Urta ğasırlarda İslam mädäniyäte häm Könbatış mädäniyäte arasındağı fiker ireğeneñ ayırımın kürsätkän matur ber ürnäk bulıp tora.

Mihrabnıñ könçığışındağı diwarda Yavuz Soltan Sälimneñ Misırnı ciñep aludan Xalifä bularaq kire qaytuwı belän bergä kitergän Qağbäneñ yapması  urın ala. Berençe Ğosmanlı Xalifäse bulğan Yavuz Soltan Sälim bu yapmasını   İstanbulda yasalğan başqa  yaña ber yapması belän almaştıra, iskesen isä Bursa Ulu Camiğinä büläk itä. Xalifä Qağbäneñ yapmasın bu diwarğa üz qulı belän doğalar uqıp urnaştıra. Waqıt eçendä mäçetneñ här tarafında törle buylarda İslam dönyasında iñ matur  kalligrafiyanıñ ürnäkläre dä diwarlarda urın ala.

Mäçetneñ tözeleşe waqıtında  ul çornıñ mohin din keşeläre dä ruxı xuplağannar häm bu matur äsärneñ barlıqqa kilüe öçen zur tırışlıqlar kürsätkännär ide. Bolardan iñ tanılğanı ul çornıñ iñ böyek din keşelärennän Ämir Soltan ide. Yıldırım Beyazit mäçeteneñ xezmät itä başlağanda berençe  xötbäneñ uquın zur xörmät belän annan taläp itte.

Padişahnı üpkälätergä telämägän Ämir Soltan berençe xötbä xalıqqa dini mäsälälärdä uqığan wäğäz öçen çıqqan Minbärneñ öçençe basqıçında torap qala. Kire borılıp xalıqnıñ arasında bernärsä ezlägän kebek bula.Padişaxqa: “Bu xötbäne uqu- minem tügel- xäzerge köndäge İslam dönyasınıñ iñ zur qotıpı bulğanın xoquqıdır”dip äytä.

Padişah belän xalıq aptırap qala.

Ämir Soltan xalıq  arasında basıp torğan “Somuncu Baba”  iseme belän tanılğan ber därwışkä işarat itä.

Därwış üz yortında peşerelgän ipilärne xalıqqa, tuğan-tumaçasızlarğa häm mäçet tözeleşenda eşlägännärgä tüläwsez taratqan ber yarlı keşe.

Somuncu Baba oyalıp Minbärgä çığa. Ämir Soltannıñ yanınnan uzğanda nigä minem ismemne äytteñ dip ärläp kitä. Uqığan  xötbädä Fatiha süräseneñ 7 ayrı açıqlawın yasıy. Padişah häm andağı keşelär şaqqatıp qala. Fatiha süräseneñ berençe açıqlawın härkem añlıy.

İkençesen xalqın yartısı öçençe açıqlawın barı tik din belemen alğan xucalar  añlıy. Soñınnan kilgän açıqlawlar  aqılnıñ ireşelmiy torğan ser kebek ide. Bu waqığadan soñ xalıqtan olı xörmät kürä ham danı böten dönyağa tarala. Somuncu Babanın şäkert-därwişlare arasında Hacı Bayram Wäli häm İstanbulnı cinep alğan Akşämsäddin dä bar.

Bursa Ulu Camiği xäzerge köndä kön sayın meñnärçä kilüçene qabul itä. Mondağı tarixı äsärlärne kürer öçen  bik küp  cirle häm çit il turistları  kilä. Ayıruça kiçen bik matur yaqtırtıluwı belän Bursanıñ här poçmağınnan kürelgän dip diyärlek Ulu Camiğne kürep kiter öçen  sezne çaqırıp qalabız.