Törkiyä – Gruziya mönäsäbätläre

Gruziya - Kön’yaq Kavkaz illäre arasında NATO häm Awrupa Berlegen dä kertep Könbatış belän mönäsäbätlären bik yaxşı kamilläştergän il. Gruziya 2009 nçı yıldan başlap Awrupa Berlege yağınnan 3 Könçığış Awrupa ile (Ukraina,Moldova,Belarus’) belän 3 Kön’yaq  Kavkaz ile (Gruziya, Azärbaycan,Ärmänstan) ğa qarata buldırılğan Awrupa Berlege Könçığış partnyerlığı kereşüe êçendä urın ala.

Awrupa Berlege Könçığış partnyerlığı kereşüe bu illärne Awrupa Berlegenä tağın da kübräk yaqınaytu öçen Awrupa Berlege belän bu illär arasında partnyerlıq, irekle säwdä häm vizadan azat itü kileşüläre imzalawnı küzdä tota. Partnyerlıq kileşüe 2014 nçe yılda Bryusseldä imzalandı häm 2016 nçı yılnıň iyül’ ayında ğamälgä kerde. Gruziya belän Awrupa Berlege arasında vizasız säyäxätneň qısqa waqıt êçendä başlanuı kötelä.

     Törkiyä belän Gruziya arasındağı mönäsäbätlär Gruziya bäysezlek alğannan alıp bügenge köngä qadär här tarmaqta üste häm ike il arasında küp sanda kileşü imzalandı. Törkiyä Gruziyanıň bäysezlegen 1991 nçe yılnıň 16 nçı dekabrendä tanıdı. Diplomatik mönäsäbätlär urnaştıru turındağı protokolğa isä 1992 nçe yılnıň 21 nçe mayında imza salındı häm ike yaqlı bularaq tulı wäqalätle ilçeleklär açıldı. Şulay uq Törkiyäneň Batumida,Gruziyanıň isä İstanbul häm Trabzon qalalarında baş konsullıqları bar. 

     Törkiyä belän Gruziya arasında mönäsäbätlär strategik däräcädä. Törkiyä – 2007 nçe yıldan birle Gruziyanıň iň zur säwdä partnyerı. Gruziyağa turıdan – turı investiŝiya kertüçe illär arasında da Törkiyä aldağı urınnarda tora. İke il arasında 2011 nçe yılnıň soňğı ayında ğamälgä kergän protokol kisätüençä, ike il watandaşları ber-berläreneň illärenä barı tik şäxes tanıqlığı belän säyäxät itä ala. İke il arasında daimi räweştä yuğarı däräcäle säfärlär dä yasala. Törkiyä – Gruziya mönäsäbätlären tağın da kamilläşterü maqsatı belän ike il arasında yuğarı däräcäle strategik xezmättäşlek şurası mexanizmı tözelde. Älege şuranıň täwge cıyılışı 2016 nçı yılnıň 19 nçı iyülendä Änkarada, ikençese isä 2017 nçe yılnıň 23 nçe mayında Tbilisida ütkärelde. 

     Törkiyä –Azärbaycan - Gruziya tışqı êşlär ministrlarınıň öç yaqlı cıyılış barışı regional’ totrıqlılıq, tınıçlıq häm mullıqqa öleş kertüçe möhim struktura. Şulay uq saqlanu, iq’tisad, transport ministrları,Qorallı Köçlär komandirları ,parlamentnıň tışqı êşlär komissiyäläre başlıqları  häm Êş forumnarı arasında da öç yaqlı cıyılışlar ütkärelä.

     Törkiyä häm Gruziya aralarındağı mönäsäbätlärne ike yaqlı planda häm regional’ däräcädä strategik üzençälektä kürä. Gruziya Xäzär ênergiya çığanaqların Törkiyägä häm Könbatış bazarlarına ireşterü, Törkiyä belän Azärbaycan, Rusiya häm Urta Aziya cömhüriyätläre arasındağı transport bäyläneşläre cähätennän xäzerge şartlarda möhim il bulıp tora. Şul uq waqıtta Törkiyä dä Gruziyanıň iň zur säwdä partnyerı. Bu qısada Törkiyä ,Gruziya häm Azärbaycan arasında berençe çiratta ênergiya häm transport tarmaqlarında bulu belän bergä törle tarmaqlarda öç yaqlı xezmättäşlek başqarıla. Baqı – Tbilisi – Cäyhan neft’ ütkärgeçe ,Baqı – Tbilisi – Ärzurum tabiği gaz ütkärgeçe häm Baqı – Tbilisi –Kars timer yulı proyektı bu xezmättäşlekneň iň konkret ürnäkläre.

Törkiyä Gruziyanıň cir bötenlegen yaqlıy. Gruziyanıň êçke mäs’älälären çişärgä dä yärdäm itä. Gruziya xalqı öçen Abxaziya häm Kön’yaq Osetiya bik möhim 2 töbäk. Fäqät’ 2008 nçe yıldağı Gruziya – Rusiya suğışında Rusiya ciňde. Soňraq Rusiya bu töbäklärneň bäysezleklären tanıdı häm alar xärbi kileşülär belän garantiya astına alındı. Rusiyäneň ike yaqlı kileşülärgä nigezlänep qorğan bazaları separatist rejimnarnıň regional’ däräcädä legal’lek qazanularına säbäp buldı. Gruziya çınbarlıqta bäysez Abxaziyanıň bu statusın yaqın kiläçäktä üzgärtü köçenä iyä bulmawın aňlap monı xalıqara däräcägä çığarırğa häm xoquqların saqlarğa tırışa. Kön’yaq Osetiya problemasına qarata totışı da şul uq qısada. Fäqät’ Rusiyäneň 2016 nçı yılnıň dekabr’ ayında Abxaziya häm Osetiyanıň demokratik däwlätlär bularaq üseşlärenä yaqlaw kürsäteläçäge turındağı belderüe monıň bik tä ciňel bulmawın kürsätä.Gruziyadağı xäzerge xökümät Rusiya belän mönäsäbätlär,  Abxaziya häm Kön’yaq Osetiya problemaları mäs’äläsendä tağın da yomşaq totış kürsätte häm Rusiya belän mönäsäbätlärneň cayğa salınuı öçen adımnar yasadı. Ämma Rusiyäneň Qırımnı yawlap aluı häm Ukrainadağı täräqqiyät’lär , Rusiyäneň Abxaziya belän ittifaq kileşüe imzalawı Gruziyanıň Abxaziya häm Kön’yaq Osetiya belän bäyle borçıluların tağın da arttırdı.

     Törkiyä Gruziyanıň cir bötenlegenä yaqlaw kürsätä.Abxaziya häm Kön’yaq Osetiyanıň  süzdä bäysezleklären tanımıy häm bu aňlaşılmawçılıqlarnıň Gruziyanıň cir bötenlege qısasında tınıç yullar belän çişelüen teli. Törkiyä Gruziyanıň Awrupa – Atlantik oyışmaları belän integraŝiya tırışlıqların da xuplıy.

     Törkiyä–Gruziya mönäsäbätlärendäge iň möhim mäs’älälärneň berse – mäsxät törekläreneň töp Watannarına kire qaytu barışı. Törkiyä bu mäs’äläne yaqınnan küzätep bara häm Gruziyanıň 1999 nçı yılda Awrupa şurasına äğ’za bulğanda alğan cawaplılıqlar qısasında mäsxät törekläreneň töp Watannarına kire qaytu yulındağı barlıq kirtälärneň beterelüen taläp itä. Gruziyanıň bu mäs’älä belän bäyle yasayaçağı adımnar ike il mönäsäbätlären tağın da üsteräçäk.