Törkiyä küzlegennän Yaqın Könçığış 09

Liviyaneñ 2014nçe yılnıñ urtalarınnan birle ike xökümätle küreneşe bar. Ul yıldan bügenge köngä qadär Berläşkän Millätlär Oyışması aradaşçılığı belän milli berlek xökümäteneñ qorıluı tırışlıqları alıp barıla. Häm ikençe tıştan qatışunıñ bulıp bulmayacağı bäxäsläşelä.

Läkin 2014nçe yılnıñ urtalarınnan soñ tıştan qatışu xaqında küp söyläşelgän mäs'älägä äylände. Kemnärneñ qatışuda urın alacağı da qaraldı. Läkin tübändäge belenmäde: qatışunıñ qayçan häm niçek bulacağı, Liviya eçennän kemnär belän eşneñ başqarılaçağı häm bu törkemnär arasında nindi elemtäneñ urnaştırılaçağı.

Demokratik ülçäwlarga yaraqlı bulıp çınğa aşqan 2012nçe yılnıñ 7nçe iyul saylawınnan soñ qorılğan Milli ğomüm kongressta berninsi säyäsi qorılış berüze xaqimiyätne barlıqqa kiterä almadı. Şul räweşle saylawdan soñ qorılğan xökümät zur ülçämdä barlıq säyäsi köçlär wäkillek itkän milli berlek xökümäte üzençälegendä bula. Moña qaramastan Milli ğomüm kongress milli berlek mäclese kebek eş başqarmıy. Saylawdan alda üzgäreş çorı premyer-ministrı Mäxmüt Cibril citäklägän säyäsi ittifaq belän Möselman Qardäşlär yanında cıyılğan ittifaq blogı arasında kiyerenke yarış küzätelä. Säyäsätçelär arasındağı köç bäreleşe Kaddafi rejimı bärep töşerelgännän soñ suğışçılarnıñ ber-berse belän bäreleşüen kiterep çığara. İldä 200dän artıq suğışçı törkeme häm 200 meñnän artıq suğışçı bula.

2013nçe yılnıñ cäyendä Misırda Möselman qardäşlärneñ yuqqa çığarıluınnan soñ Liviyadä oxşaş yuqqa çığarunıñ çınğa aşırılmawınıñ säbäbe – bu eştä qatnaşqan säyäsi ittifaqnıñ aktiv suğışçı köçenä iyä bulmawı. 2014nçe yılnıñ berençe yartıyıllığında Üzäk küzläw idaräsenä bäyle buluı belän belenüçe general Xälifä Hafternıñ Farsı qultığı illäre häm Misır partnerlığında ber stsenariy belän eşkä kereşterelüe säyäsi häm xärbi wazğiyätne tağın da butalçıq xälgä kiterä. Kaddafineñ bärep töşerelüennän soñ passivlaştırılğan figura Hafter qabat eşkä kereşterelä. Möselman Qardäşlärneñ çitläşterelüennän soñ xärbi qatışu başlatqan Hafter Cibril häm berlektäşläreneñ xuplawın kürä. Hafter üzenä xalıqara legallek tä'min itü öçen terrorçılıqqa qarşı köräş itüen açıqlıy.

2014nçe yılnıñ iyun ayınnan başlap ilneñ könçığış häm könbatış töbäklärendä törle suğışçı törkemnäre arasında suğış çığa. Şul uq waqıtta ildä ike ayırım xökümät qorıla. Başqala Tripolidä Möselman qardäşlär häm Mısrata suğışçıları qorğan Milli ğomüm kongress xökümäte belän ilneñ könçığışında Tobruk şähärendä eşçänlek kürsätüçe Wäkillär palatası xökümäte ber-bersen köndäş kürä. Läkin xalıqara cämğiyät 2014nçe yılnıñ iyun ayında ütkärelgän saylaw näticäsendä barlıqqa kiterelgän Wakillär palatası xökümäten räsmi xökümät bularaq tanıy.

İldä däwamlı üsüçe totrıqsızlıq ike täraqqıyätne barlıqqa kiterep, könbatışnıñ kön tärtibenä qabat xärbi qatışunıñ kilüenä säbäpçe bula: Afrikadan Awrupağa taba baruçı qaçaqlarnıñ Liviya aşa uzuı häm “DAEŞ" terror oyışmasınıñ Liviyada urnaşıp, alanın kiñäytüe.

Liviyadä ike şähärçek arasındağı bäreleşlär watandaşlar suğışına äylängändä bu wazğiyättän borcu toyıp, berençe adımnı yasağan häm taraflarnı kileşterergä tırışuçı il Törkiyä bula. Läkin här säyäsi qorılış belän dialog säyäsäten alıp barğan Törkiyä qalğan illär kebek Möselman Qardäşlärgä qarşı totış kürsätmägän öçen Tobruk xökümäte tarafınnan doşman itep iğlan itelä. Farsı qultığı häm Misır xuplawına qaramastan Hafter köçläre Tripoli xökümäteneñ qorallı köçläre qarşında östenlek tä'min itä almağaç könbatış illäre Berläşkän Millätlär Oyışması aradaşçılığı belän taraflar arasında kileşü häm milli berlek xökümäteneñ qorıluı yulında tırışlıq quya.

Räsmi räweştä tanılğan Tobruk xökümäte könbatış illärne küp tapqır qatışırğa çaqıra. Bilgele çorda Misır häm Berläşkän Ğaräp Ämerleklärennän xuplaw da kürä. Läkin könbatış millätlärneñ teläksezlege Misırnı xärbi yärdämnän säyäsi xuplawğa yünältä. Xätta Tobruk xökümäte Rusiyägä dä çaqıru yasıy. Läkin könbatış millätlär Tobruk xökümäteneñ çaqıruına ğına tayanuçı qatışunıñ legal' bulmayacağın uylıy.

Hafter belän ber rättän Tobruk xökümäten barlıqqa kitergän säyäsi törkemnärgä ışanmawçı Tripoli xökümäten qorğan törkemnär BMO aradaşçılığı belän başqarılğan aradaşçılıq kereşülärenä unay qaramıy. Bu wazğiyättä eşkä kereşkän Törkiyä Tripoli xökümäten söyläşü östäle artına utırırğa ügetläwdä möhim rol uynıy. İke taraftan berseneñ ikençesennän östen buluı mömkin tügel häm bäreleşlärneñ däwam itüe Liviyane upqınğa taba etärä bara. Şul räweşle Törkiyä bu xosusta Liviyaneñ totrıqlılığına östenlek birüçe totış kürsätä.

Tripoli häm Tobruk xökümätläre 2015nçe yılnıñ iyul häm dekabr aylarında çınğa aşqan söyläşülär qısalarında aralarındağı fiker ayırmalıqlarınıñ kübesen çişä. Bu kileşülär qısalarında barlıqqa kiterelgän 9 keşelek Milli Ahäñ xökümäte organı bilgelägän berençe Ministrlar Kabinetı Tobruk xökümäteneñ raslawın ala almıy häm 17 ministrdan küp bulmawın taläp itä. Barlıqqa kiterelgän yaña kabinet Wäkillär palatasınıñ raslawın kötä.

Läkin bu arada AQŞ Liviyada keşesez oçqıçlar belän operatsiyalären başlata. Yaqınça 1 atna elek başqala Tripoli yanındağı “DAEŞ" terror oyışması urınnarına höcüm oyıştıra. Yänä matbuğatqa ütep kergän ber dokument Frantsiyaneñ Hafterneñ berämleklärenä yärdäm kürsätü öçen keçkenä maxsus iminlek törkemen Bingaziğa cibärüen açıqlıy. Bu wazğiyät könbatış däwlätläreneñ qatışu öçen ozaq kötmäyäçäklären kürsätä. Şul räweşle Wäkillär palatasınıñ qısqa waqıtta yaña kabinetnı raslawı öçen basımnı arttıraçaqlarına ışanuı zarur.