Törkiyäneñ yaña vizionı 07

Tanılğan alman politoloğı Carl Schmitt säyäsät belän teologiya arasında ontologik yaqınlıqnıñ buluın, xätta säyäsät beleme iyä bulğan töp añ-fikerlärneñ dä teologiyädän ilham aluın äytä. Schmitt säyäsi praktika bulğan xakimiyätne dä “normanı bilgeläw säläte" dip kürä. İskärmäne bilgeläw qodräte ul xakimiyät.

Kemneñ normal yäisä normal bulmawı qararına kilü eşe, bälki dä, keşelek dönyasınıñ iñ küp şöğillängän mäs'älälärneñ berse. Çönki “normallek" yäisä normalar xoquqtan äxlaqqa, citäkçelektän keşelär arasındağı mönäsäbätlärgä qädär böten mönäsäbät räweşlären diyärlek bilgeläwçe masştab, kiñ qolaçlı küläm bularaq päydä bula. Schmitt fikerençä, xakimiyät şuşı qağidäne dä bilgeläwçe köç.

Kürenmäs ber köç ul xakimiyät, bertörkem instrumentı häm agentı bar. Xakimiyätne üz-üzennän bäysezläşterü mömkinme, anısın belä almıybız, ämma Xäzräti Ğomär bilgelägän vilayät başlıqlarına ayıruça “muktädir, köçle bulmasqa" kiñäş itüen beläbez.

Xakimiyätne üz qulına al, ämma köçle bulma. Bu ülçäm bik neçkä ber sızıq häm bügenge könneñ dä iñ möhim problemalarınnan berse bulıp tora. Çönki keşeneñ irege, xörriyätenä qağılışlı bäxäslärdä “qimmät" belän “çik"ne tanımawçı dönyada yäşibez sıman.

Üz asıl tawışnıñ nığuı böten qimmätlärneñ östendä kürenä. Bälki dä, şuşı räweşle bulırğa tiyeş, läkin keşe iyä bulğan “üz asıl"nıñ ni buluı häm ber ük waqıtta nçek itep köçäyep nığayaçağın da bu bäxäs turıdan-turı üze bilgeli.

Bu oçraqta bügen dönyada bulğan citäkçelek mexanizmınıñ töp öleşen norma bilgeläw säläte täşkil itä. Häm bu ber ük waqıtta yaraltuçığa baş iymäw qotqısın da çağıldıra.

Bezneñ yolabızda citäkçelekneñ şäkele tügel, tayanğan töp nigezläre möhim. Däwlät citäkçelege öçen ideal' bulğanı – ğädel bulu. Ğädälätne tä'min itü.

Nigezdä keşelek dönyasınıñ iñ zur omtılışlarınnan berse ul – ğädellekne, ğädälätne urnaştıraçaq sistemanı tözü. Bar närsäneñ tärtiptä buluı mäğnäsenä turı kilgän ğädälät - häm texnik ber mäs'älä, häm dä metafizika añ-fikere.

İslam yolasınıñ iñ töp şiğare ul ğädälät, ğädellek. Bügenge tiskäre şartlar, hiçşiksez, bezneñ öçen sınaw buludan tış bilgeläwçe ber dinamika tügel.

Möselmannar öçen ğädälätneñ urnaştırıluı – barı tik citäkçelek belän bäyle ğämäl tügel. Xätta qayçağında cansız barlıklar da eçendä bulğan qimmät. Äytik, Xäzräti Ğomärneñ här yıl zatlı ğailädän bulmağan ber balanıñ mullıq artsın diyep qorban itep çalırğa teläwçe Misır xalqına qarşı çıqqan vilayät başlığın yaqlaw öçen Nil yılğasına cibärgän xat ta – monın iñ matur ürnäklärennän berse.

Tabiğät qanunnarınıñ xucası da ul, cämğiyät iyä bulğan qanunnarnıñ xucası da ul. Modern dönya başta tabiğät qanunnarın da ictimaği qorılışnıñ töp dinamikaların üz küzätüenä aluı ışanıçı belän “normallek" bilgeläw macarasına totınğan wazğityättä. İskärmäne säyäsät aşa bilgeli.

Üz-üzen böten çınbarlıqnıñ berdänber kriteriye bularaq kürüçe Könbatış bigräk tä İslam dönyası häm ğomum bularaq böten könçığış cämğiyätläre öçen häm qağidäne bilgeli häm dä xuca buluın raslıy.

Bu tigezlekne bozaçaq här aktyornı tä'sirsez itärgä tırışaçaqları mäğlüm.