Törkiyä häm AQŞ arasındağı kiyerenkelek

Kön tärtibe 34

1036798
Törkiyä häm AQŞ arasındağı kiyerenkelek

Säyӓsӓt, iq’tisad hӓm ictimaği tikşerenülӓr waqıfı SETA tikşerenüçese, yazuçı Can Acunnıň Törkiyä häm AQŞ arasındağı kiyerenkelek xaqında añlatmasın täq’dim itäbez.

 

Törkiyä häm Amerika Quşma Ştatları arasında küzätelgän kiyerenkelekneñ häm konstruktiv, häm kon’yuktural säbäpläre buluın küräbez. Konstruktiv mäğ’nädä AQŞnıñ 1952 nçe yıldağı NATO äğ’zalığınnan başlap Törkiyä belän passiv häm assimetrik mönäsäbät urnaştırırğa teläwe alğı planğa çığa. Fäqät’ Törkiyäneñ ayıruça “Ğadälät häm qalqınu” partiyäse xökümäte belän bergä bäysez tışqı säyäsät alıp baruı ,il mänfäğät’lären üzäkkä alğan totışqa iyä buluın AQŞ  haman da qabul itä ,señderä almıy.

Kon’yuktural cähättän isä Amerika Quşma Ştatlarınıñ “FETÖ” citäkçese Fätullah Gülänne Törkiyägä tapşırmawı ,xoquqıy barış başlatmawı häm Pensil’vaniyada irekle räweştä yäşäwenä mömkinlek tudıruı ike yaqlı mönäsäbätlärne kiyerenke xälgä kitergän möhim mäs’älälär.

Amerika Quşma Ştatlarınıñ Süriyädä “PKK” terror oyışmasınıñ Süriyädäge törkeme “YPG” belän bergä xäräkät itüe ,alarnı cirle berlektäş itep tanıtuı ,alarnı uqıtıp-öyrätüe häm qorallandıruı Törkiyä öçen qabul itä torğan wäzğiyät’ tügel. Çönki “PKK” terror oyışmasınıñ Törkiyäneñ könyaq çik buyında bu xätle kiñäyüe Törkiyä cähätennän milli yanaw.İke il arasındağı bu kiyerenkelekkä östäp soñğı däwerdä Branson häm F-35 krizisları da küzätelä.

Amerika Quşma Ştatları senatı äğ’zaları soñğı däwerdä Törkiyägä qarşı Bransonnıñ törmädä buluın häm Törkiyäneñ Rusiyädän S-400 hawa saqlanu sistemaları aluın telgä kiterä. Senat äğ’zalarınıñ Bransonnı irekkä cibärü belän bäyle qatğıylığı şul uq waqıtta Aq Yort yağında da bar. AQŞ ilbaşı Donal’d Tramp Törkiyä ilbaşı Räcäp Tayyip Ärdoğan belän söyläşülärendä ruxani Bransonnıñ irekkä cibärelüen taläp itkän ide.  Törkiyädä yäşäwçe amerikalı ruxani Êndryu Branson Törkiyädä 15 nçe iyül’ tüntäreleş kereşüennän soñ ”FETÖ” häm “PKK” terror oyışması belän bäyläneşe bulu säbäbe belän xökemgä tartıla.

AQŞ ilbaşı urınbasarı Mayk Pens 2 yıl buyı mäxkämä barışı tögällänä almağan Bransonnı irekkä cibärüne taläp itte häm Törkiyägä sankśiya belän yanadı. Annan soñ Tramp ta Pensneñ belderüenä yaqlaw kürsätep Törkiyägä qarata yanawların yañarttı.

 Törkiyä tışqı êşlär ministrı Mävlüt Çavuşoğlu Amerika Quşma Ştatlarınıñ Törkiyägä qarata yanawların qabul itmäwlären häm Törkiyädäge xökemgä tartu barışınıñ bäysez räweştä êşläwen ,AQŞnıñ taläpläreneñ xökemgä tartunıñ bäysezlegenä qarşı buluın belderde.

Amerika Quşma Ştatlarınıñ Törkiyägä qarata sankśiya qararları belän ğadälät häm êçke êşlär ministrları da çikläwlär isemlegenä kertelde.Törkiyägä öleşçä kredit çikläwe ğamälgä aşırıldı. Bu qarar belän AQŞnıñ Törkiyägä qarşı iq’tisadi suğışı başlandı. İq’tisadi höcümdä Törkiyä bazarları häm valyuta kursları qıymmät yuğalta başladı. Törkiyä Üzak bankı bu yünäleştä möhim qararlar qabul itte häm törek lirasınıñ qıymmät yuğaltuın tuqtattı. 7 liranı uzıp kitkan dollar ike kön êçendä 6 lira häm annan da tübängä töşte.

Törkiyägä qarata iq’tisadi suğış däwam itkän könnärdä qazna häm finans ministrı Bärat Albayrak Törkiyäneñ yaña iq’tisadi modeleneñ prinśipların açıqladı. Törkiyäneñ yaña iq’tisadi modele açıqlanğan waqıtta Amerika Quşma Ştatları ilbaşı Donal’d Tramp Törkiyägä qarata alyuminiy häm timer importına östämä cäza salımnarı kertelüen iğ’lan itte.

Trampnıñ belderüe valyuta kursına möhim däräcädä yoğıntı yasasa da törek lirası qabat üz xälenä qayttı. Trampnıñ Törkiyägä qarata sankśiyälär kertkändä Qıtay belän dä iq’tisadi suğışnı däwam itterüe möhim närsä. Trampnıñ Törkiyägä qarata cäza salımı belderüennän berniçä kön ütkäç Qıtay Törkiyä häm Rusiyädän cirle aqça belän alyuminiy häm timer importlıy başlayaçağın belderde. Törkiyäneñ AQŞ çığanaqlı iq’tisadi suğışqa duçar buluınnan soñ Rusiya häm İran Törkiyägä yaqlaw kürsätte. 

Törkiyä cähätennän iq’tisadi mäğ’nädä iñ möhim bazar bulğan Awrupa Berlegeneñ totışı Amerika Quşma Ştatlarınıñ sankśiyälärenä qarşı zur ähämiyätkä iyä ide. Awrupa Berlege häm ayıruça Germaniya Törkiyäneñ iq’tisadi mäğ’nädä köçsezlänüen häm krizis telämäwlären, Törkiyä belän mönäsäbätlärne däwam itterergä teläwlären belderdelär. Törkiyädä krizis küzätelgän oçraqta bu krizis Awrupa Berlege illärenä dä yoğıntı yasayaçaq älbättä. Törek lirasınıñ qıymmät yuğaltuı Awrupa birjalarında häm yevro-dollar kursında üzen tiskäre itep kürsätte. Ayıruça İtaliya häm İspaniya banklarınıñ Törkiyägä zur külämdä kredit birüläre Awrupa Berlegen Törkiyädäge krizis ixtimalına qarşı xafalandırdı.

                                    

                                                   



Bäyläneşle xäbärlär