PYD/YPGNEÑ KEŞE XOQUQLARIN BOZULARI

PKK/KCK tözelgännän bügengä qadär könçığış häm kön’yaq- könçığış Anadolu töbäklärendä  yäşägän watandaşlarğa basım häm dähşät (awıllarğa höcüm, üterülär, cirlärennän küçerü, qulğa alu, qurqıtu hb.) kürsätäräk, alarnı oyışmalarına yärdäm itärgä mäcbüriläw strategiyäsendä ide. Terror oyışmasının Süriyädäge däwamçısı PYD/YPG dä şul uq strategiyäne älege töbäk xalqında tormışqa aşıra.

PYD/YPG terrorçı oyışması töbäktä  berdänber xökemdar köç bulu maqsatı belän şunda yäşäwçe kördlär, ğaräplär, törekmänlär, êzidilär şikelle xalıqlarğa qarşı etnik çistartunı da kertep keşeleklelek cinayätläre êşläwdä. Telgä alınğan zarar kiterülär xalıqara keşe xoquqları oyışmaları tarafınnan küzätelgän häm xisaplarda çağılğan.  PYD/YPGneñ dähşäte säbäbe belän çirle xalıq küçenergä mäcbür bula, cirlären yuğalta.  Êzärlekläwlärdän qaçuçılar Süriyägä açıq işeklär säyäsäte başlağannan soñ ışanıçlı ölkä bularaq Törkiyäne sayladılar. PYD/YPGneñ şulqadär küp keşe xoquqların bozu oçraqları bula torıp, alarnıñ DEAŞqa qarşı suğışuları propagandasına ışanıp tıştan yärdäm itkän xalıqara köçlär bu xilaflıqlarğa küz yoma. DEAŞqa qarşılıq kürsätü öçen dip alınğan qoral häm başqa suğış kiräk-yaraqları şul töbäktä yäşägän kördlär, ğaräplär, törekmänlärne qurqıtıp buysındıru öçen qullanıla. Misal öçen, Süriyä keşe xoquqları oyışması tarafınnan 2016nçı yılnıñ ğıynvar ayında xäzerlängän xisapta  PYD/YPG kontrole astındağı töbäklärdä etnik çistartu, säbäpsez qulğa alu, mäcbüri ğaskärgä cibärü, küçenergä êtärü şikelle bik küp keşe xoquqların bozu oçraqları kürsätelä.  

Xisap çıqqanğa qadär 51e bala,  43e xatın-qız,  16sı cäzalanıp, tınıç xalıqtan toplam kimendä 407 keşeneñ PYD/YPG tarafınnan üterelüe  yazılğan.

Keşe xoquqların küzätü oyışmasınıñ 2014nçe yılnıñ iyün’ ayında bastırıp çığarğan “Under Kurdish Rule: Abuses in PYD-Run Enclaves of Syria” dip ataluçı xisabında da PYD/YPG terrorçılarınıñ säyäsi taraftan üzlärenä köndäş dip sanağan keşelärne yış qına totqınlıqqa alu, urlaw häm üterüläre äytelä. Ayıruça PYDgä qarşılıq kürsätüçe Süriyä Körd Demokratik partiyäse, “Yekiti” häm “Azadi” iyälärenä naçar möğamälä häm säbäpsez qulğa alular yasaluın da belderälär.

PYD/YPGneñ etnik çistartu belän bäyle keşe xoquqların bozu oçraqlarına misallar kitersäk

OPPONENTLARNI ÜTERÜ

Süriyädä al’ternativ qorılışlarğa röxsät birmäwçe PYD/YPG terrorçı oyışmaları opponentların üterep yuqqa çığara.

Bu üterülär 2011nçe yılnıñ oktyabrendä Süriyädä opponent kördlärdän toruçı Kiläçäk partiyäseneñ liderı Mişel Temonı aldan planlaştırıp üterü belän başlıy. Terrorçı oyışma rejim belän bergä xäräkät itüendä şöbhä uyata häm töbäktäge kördlärneñ qarşılığı belän oçraşa.  

Bu üterüdän soñ PYD/YPGnıñ opponentlarğa qarşı höcümnäre däwam itä. Qabilä liderı Ğabdulla Bedro häm Süriyä Kördläre Demokratik Berlek partiyäseneñ Xälep cawaplısı Şerzad Hac Räşit terrorçı oyışmanıñ qorbanı buldı.

Monnan tış, Süriyä Kördistan Demokrat partiyäse başlığı Sälax Bädretdin terrorçılarnıñ basımına çıdıy almıyça Germaniya arqılı Ärbilgä qaçırğa mäcbür bula. 

Süriyädä suğışqa qadär 12 körd törkeme bulsa, xäzer PKK/PYD genä bar. 100 meñnärçä körd basım astında terrorçılar kontrolendäge töbäklärdän küçenä. 350 meñ körd Törkiyägä sıyındı häm xäzer dä monda yäşilär.

2013nçe yılnıñ 27nçe iyünendä Amudädä PYD/YPGgä qarşı çarada terrorçılar anda qatnaşuçılarğa ut açıp 8 keşe ülde. Ä Yekiti partiyäseneñ 50 iyäse YPG binasına alıp kerelep qıynala. 

QULĞA ALINĞAN YÄİSÄ SAQ ASTINDAĞILARĞA QARŞI XOQUQ BOZULAR

Terrorçılarnıñ poliśiya oyışması bularaq atağan “Asayiş” tarafınnan yasalğan cinayat’lär keşe xoquqları küzätü oyışmalarınıñ xisaplarına kerde. Qulğa alınğan şäxeslärneñ totqınlıqta cäzalandırıluları häm naçar möğamälä kürüläre, kübeseneñ şunda ülüe mäğlüm. Xisaplarğa kürä, Afrinda qulğa alınğan Xanna Xamdoş üterelä, ämma  PYD/YPG anı başın divarğa üze bärep ülde dip bara. 2014nçe yılnıñ fevralendä Särä Kaniyädä bulğan waqıyğada isä 24 yäş’lek  Raşwan Ataş “Asayiş” äğ’zası tarafınnan üterelä.

Xisapta yazılğança, 2012-2014nçe yıllarda töbäktä 9 açıqlanmağan cinayät’ häm yuqqa çığu oçrağı bar. Bu keşelärneñ  PYD/YPG opponentları buluı säbäpsez qulğa alu häm üterülär turında şöbhäländerä.

XATIN-QIZ HÄM BALALARĞA QARATA KÖÇ QULLANU

PYD/YPG terrorçı oyışması Süriyädä qulına töşergän cirlärdä tulı xakimlek itü, üzenä qarşı çığuçılarnı bastıru häm yana iyälär citeşterü niyäte belän xatın-qızlar häm balalarğa qarata da yış qına köç  qullana.

PYD/YPGnıñ bu ğamälläre Keşe xoquqların küzätü oyışmalarınıñ 2016nçı yılda çığarılğan xisabında da urın alğan. Anda 2011-2016nçı yıllarda 42 xatın-qıznı terrorçılar üterüe belderelgän. Alardan berse Xälebtän Näbiyä Äl-Salah 2015nçe yılda terrorçılar tarafınnan yulda atıp üterelä.    

 Xisapta iğtibar itelgän tağın ber misal – 58 yäşendäge Tarfa Hälil äl Hasud. İren ütergän PYD/YPGlelärdän qaçarğa mataşqanda üz öyendäge qaraltı-qurada üterelä. Dokumentta äytelgänçä, 2014nçe yılnıñ ğıynvarınnan 2015nçe yılnıñ oktyabrenä qadär  Xasäkä, Kamışlı, Afrin töbäklärendä "mäcbüri ğaskärgä" dip 88 xatın-qıznı öyennän alıp kitälär..

ÊTNİK ÇİSTARTU HÄM KÜÇENERGÄ MÄCBÜR İTÜ

PYD/YPG terrorçı oyışmasınıñ yoğıntısı astındağı töbäklärdä küpsanlı ğaräp häm törekmännärdän tış süryänilär, ärmännär häm başqa etnik törkemnär bar. Basıp alınğan cirlärdä xakimlegen nığıtu öçen terrorçılar töbäktä yäşäwçelärne küçenergä mäcbür itä, qayber toraq punktlarnı cimerep demografik xälne üzgärtä. 

Süriyä keşe xoquqları çeltäreneñ xisabında äytelgänçä, Xasäkädä yaqınça 100 törekmän ğailäse dähşät häm basım astında qala.  Alar başta ilneñ törle yaqlarına küçenergä mäcbür bula, soñınnan zur awırlıqlar kürep, tüzä almıyça Törkiyägä sıyınalar.

Süriyä keşe xoquqları çeltäre tarafınnan 2016nçı yılnıñ ğıynvarında xäzerlängän xisapta PYD/YPGneñ toraq punktlarğa kilep xalıqnı talawı, kördlär bulmağan cirlärdä etnik çistartu ütkärüläre, öylärne cimerep yandıruları häm keşelärne küçärgä mäcbür itelülärenä basım yasalğan.

Xisapqa kürä, kübese ğaräp bulğan 10 meñnärçä keşe PYD/YPG tarafınnan cirlärennän quılğan, distälärçä awıl yuqqa çığarılğan. Bu ğamällär Rim kileşüeneñ 8nçe mäddäsendä suğış cinayät’läre, keşelekkä qarşı cinayät’ häm xalıqara keşe xoquqların bozu bularaq assızıqlanğan. Xisapta 9 toraq punktnıñ bötenläy cimerelüe häm anda yäşäwçelärneñ küçep kitüe, 19 awılnıñ öleşçä yuqqa çığarılıp, kiräksez keşelärneñ sörgen itelüe yazılğan. Monnan tış,  PYD/YPG basıp alğan awıllarda, etnik çistartu maqsatınnan, körd bulmağan xalıqlar yanaw häm dähşät yulı belän cirlärennän quıla. Kimendä 49 toraq punkttan 10 meñnärçä keşe sörelgän.  

PYD/YPG terrorçıları 2015nçe yılnıñ 26nçı mayında  Xasäkäneñ könyağındağı 26dan artıq  awılda yäşägän keşelärgä küçep kitü öçen 24 säğat’ waqıt birüläre mäğlüm. Şunda bulğan ber şahitneñ xisapqa kertelgän açıqlawlarında terrorçılarnıñ awılğa kilügä ük üz-üzlären ğaräplärgä qarşı agressiv totuları, “Kördestanda ğaräplär häm törekmännärgä cir yuq” dip söylänüläre häm küp kenä öylärneñ yandırıluı äytelgän. 

Xisapta urın alğan tağın ber misalda isä 2015nçe yılnıñ fevralendä Xasäkädäge 100 törekmän ğailäseneñ säbäpsez qulğa alular häm törle cäzalawlar belän cirlärennän sörelüe añlatılğan.  Bu ğailälär öylären taşlap kitep Törkiyägä sıyındı. Xalıqara Amnistiya oyışmasınıñ  2015nçe yılnıñ oktyabrendä şahitlärneñ añlatuları, iyärçennän alınğan küreneşlär häm belgeçlärneñ küzätülärenä tayanıp yazılğan “Kitäçäk başqa cirebez yuq” (We Had Nowhere Else to Go)  iseme astındağı xisabında da PYD/YPG terrorçı oyışması etnik çistartu, sörü häm cimerüdä ğayeplänä.

Tel Xamis awıl cirlegendäge Xösäyniyä ğaräp awılında  alıp barılğan tikşerü häm soraştırular da xisapta urın alğan.

Awılnıñ 2014nçe häm 2015nçe yıllarda iyärçennän töşerelgän fotoları tikşerelgännän soñ,  255 binadan 1 yıl êçendä 14 kenä qaluı, awılnıñ  94%ınıñ yuqqa çığuı  bilgele buldı.

Xalıqara Amnistiya oyışması belgeçe Lema Fakix:  “PYD/YPG, tınıç xalıqnıñ öylären häm awılların yandıruı, cimerüe, cir belän ber itüe, keşelärne ber säbapsez cirlärennän ayıruı, suğış cinayät’läre sanaluçı höcümnär yasawı xalıqara keşe xoquqların bernigä sanamawın kürsätä”,-di.

BALA SUĞIŞÇILAR                                                           

PYD/YPG  Süriyädä qulğa töşergän cirlärdä xakimlegen nığıtu maqsatı belän bik küp balalarnı saflarına ala, bäreleşlär waqıtında alarnı aldan cibärä.   

Şaqtıy ğına xalıqara kileşülärdä (1949 Suğış waqıtında tınıç xalıqnıñ saqlanuı belän bäyle Jeneva kileşüe, Jeneva kileşülärenä östämä protokol, 1989 Berläşkän Millätlär Bala xoquqları kileşüe häm Bala xoquqları kileşüenä östämä protokol) bilgelängänçä, balalarnıñ suğışta qatnaşuı tıyıla. Ämma  PYD/YPG bu tıyunı bozdı häm bik küp kenä bäysez xalıqara oyışma häm qorılışlarnıñ xisabına kerde.

Berläşkän Millätlär xalıqara bäysez Süriyä tikşerü komissiyase 2013nçe yılnıñ 16nçı avgustında xäzerlägän xisapta Afrin häm Xasäkädä PYD/YPGneñ 12 yäşlek kız häm ir balalarnı xärbi saflarğa aluı terkälgän .

Berläşkän Millätlärneñ  “Süriyädäge balalar häm qorallı bäreleşlär” isemle xisabında Xasäkä töbägendä 14-17 yäşlek balalarnıñ terrorçı oyışmasına äğ’za itep alınuı häm kontrol’ noqtalarda da, bäreleşlärdä dä qullanıluı belderelgän..

AQŞnıñ 2016nçı yılnıñ iyünendä bastırıp çığarğan keşe xoquqları belän bäyle xisabında PYD/YPG neñ 15 yäştän keçkenä balalarnı oyışma äğ’zası bularaq kürsätüläre, qullanuları häm öyrätü lagerlarına tuplawları däwam itüe äytelgän. Şunda uq 2015nçe yılnıñ aprelendä Afrinda 16 yäşlek qız balanı ğailäsennän urlap terrorçı oyışmağa alıp kitüläre  yazılğan.

Keşe xoquqların küzätü oyışmasınıñ 2014nçe yılda bastırılğan “Kört xakimlege astında” (Under Kurdish Rule) isemle xisabında PYD/YPG-YPJneñ  18 yäştän keçkenä balalarnı äğ’za itep aluları, suğıştıruları assızıqlanğan. Keşe xoquqların küzätü oyışmasınıñ 59 bala kergän isemlek tözüe häm bu balalarnıñ unısı 15 yäş’tän keçkenä buluı da äytelgän.